آذربایجان حکایه یازاری " حمید آرغیش " ایله دانیشیق

علیرضا ذیحق

آذربایجان حکایه یازاری " حمید آرغیش " ایله دانیشیق

حمید آرغیش آذربایجانین چاغداش یازیچی لاریندان دیر کی ایللر دیر حکایه ژانریندا چوخلی اثرلرین یارادیجی سی اولوبدور . اونون نشرائتدی یی حکایه توپلولاریندان باشقا ، " 80ایل حکایه میز " آدلی دولغون مضمون لو بیر تدقیقی اثری ده واردیر کی بیر یول چاپ اولسادا یئنه اوکیتابی تکمیل لش دیرمه یه چالیشیر . حمید آرغیش چالیشقان بیر یازیچی اولاراق تاریخی و ایجتیماعی مضمون لارلا اثرلرینی دولغون لاشدیریری . او ادبی محفیل لردن اوزاق گزسه ده  و تنهالیقی سئوسه ده بوتون آذربایجان مکتوب ادبیاتینا وورغون اولانلار اونو تانی ییر و سئویرلر. حمید آرغیش ین حکایه لری دؤنه لر له اؤلکه دیشیندا ایسه مطبوعات دا و کیتابلاردا یئر آلیب دیر. بو یارادیجی اینسانی داها آرتیق تانیماق اوچون بیر مصاحیبه ترتیب وئره رکن امود ائدیریم گوجلو قلمی له همیشه آنادیلیمیزین فخری اولالار :   

1-      سیز بیز یازیچی سی نیز کی مستعار آددان ایستیفاده ائدیر سی نیز . لوطفن اؤز اصلی آدینیزی ، هارادا دوغولدوغونوز و دوغوم ایلی نیزی بویورون .

- اصل آدیم حمید و سوی آدیم رستمی دیر. خوی شهرینده دونیایا گلمیشم. ۱۳۵۳ – جو ایلین کیچیک چیلله سینده.. سیجیل‌لی‌ده باشقا بیر آی و گون یازیلسا بیله..)

2-     آرغیش نه معنادیر و بو آدی سئچمک دن نیّتی نیز نه ایدی ؟

- آرغیش اصلینده اسکی بیر تورک سؤزودور.. یانیلماسام دده قورقود کیتابندان سئچیب‌لر منه.. آنلامی قاصد، کاروان و خوش خبر گتیرن معنادادیر.. بونو اورتا تحصیلاتی اوخودوغوم زامان حورمتلی قلمداشیم توغرول آتابای منه سئچمیشدی. من ایسه منیمسه‌ییب قبول‌لانمیشدیم.

3-     نئچه یاشیندان آذربایجان ادبیاتی ایله تانیش اولموسونوز ؟

-  بو سورویا دقیق بیر جاواب دئمک مومکون دئییل. وطنی و کولتورونو هر بیر اینسان دوغال اولاراق سئوه‌ر. من ایسه آنامدان ناغیل‌لار و مثل‌لر ائشیدردیم.. ایسته‌ر ایستمز اؤز کوکوموزه باغلی اولدوم.

4-     تورکو دیلینده ایلک او خودوغنوز کیتابلار هانسی لار دیلار ؟

-  بیر زامانلار هله ایلک اوخولو بیتیره‌ر بیتیرمز ایللرده ، رادیودان بایاتی و شعر دینله‌ردیم. بیر گون رادیو آپاریجیسی ائشیدنلریندن اونلارا بایاتی و شعر یوللامالارینی ایسته دی.. من ده دوشوندوم تورکو مگر یازیلار؟!! بیر بؤیوک سورو منده یاراندی.. و اوجور آچیقلانمامیش قالدی..  همان ایللرده صمدین کیتابلارینی عمیم ین کتابلاری آراسیندا تاپیب اوخودوم...بونلار منده بیر زمین یاراتدی.. یاواش یاواش حئکایه و رومان اوخوماغا باشلادیم. او زامانلار بوگونکو کیمی ایلنجه‌میز گونوزلر کوچه‌لرده اویناماق آخشاملار ایسه کیتاب اوخوماق ایدی.. البته گیزلینجه اوخوردوم. ائوده بو کیتاب اوخوماغا چوخ ماراقلی دئییلدیلر.( درس یئرینه رومان و حئکایه اوخوردوم.).. اورتا مکتبده توغرول آتابای لا تانیش اولدوم. بیر نئچه ایل برابر بیر ماسا آرخاسیندا اوتوردوق.. اوندان کیتابلار آلدیم.. آنا دیلی کیتابلاری ایلک کیتابلار اولموش.. سونرا شعر کیتابلاری.. شهریار و واحیدین دیوانی دا او شعر کیتابلارین ایچینده ایدی.

5- سیز بیر حکایه یازاری اولاراق تدقیقاتی ایشلرده گؤروب سونوز . هم حکایه کیتابلاری نیزی آدآپارین ، هم تدقیقاتی ایش لری نیز حاققیندا صؤحبت ائدین . چاپ تاریخ لرینه ده ایشاره ائدین .

- ایلک کیتابیم قارلی ارک آدیندا ۱۳۷۷ ده چاپ اولدو. محدود نوسخه ده باسیلدی. ایلک حئکایه‌لریمدن اولوشان بیر اثر دیر. ۴۴ صحیفه دیر. ۷ حئکایه اونا داخیل دیر.. بو کیتابی یئنیدن نشره حاضیرلاییرام. نثر باخیمیندان چوخ نوقصانلی ایدی او زامان.. ۲۵ یاشی اولمایان و مکتبده آنا دیلینده تحصیلاتی اولمایان بیر گنجین ایلکین چابالاری.. ـ او کیتابدان بیر ایل سونرا ۷۸ آدلی بیر کیتاب حاضیرلادیم. حئکایه توپلوسو ایدی.  کیتابین بیر حئکایه‌سی ۷۸ آدیندا ایدی .. تبریزین ۱۳۷۸ حادثه‌لری حاققندا ایدی. او کیتابین نشر ایذنی بیلیردیم هئچ آلینماز. بو اوزدن بیر ایکی حئکایه‌سینی سالاراق ۱۳۸۲ – جی ایلده "و سنین حئکایه‌لریم.."آدلی کیتابیم چاپدان چیخدی. کیتابا ۱۰ حئکایه داخیل دیر. ۱۳۷۷-۷۸ ایللر آراسیندا خویدا بیر نئچه گنج شاعیر و یازیچی نین یازیلارینی بیر یئره توپلایاراق بیر  کیچیک حجملی کیتاب یاراتدیم.. کیتابی زنجاندا اولان محمدرضا کریمی یه یوللادیق. او اوستادین اؤن سؤزو ایله نشره اولدو. او کیتاب "سنه ساری" ایدی. همین چالیشمالارین کناریندا گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی آنتولوژیسینی توپلاییردیم...  ۸۰ ایل حئکایه‌میز.. آدلی اثری.. بو اثره منیم عؤمرومون اثری دئسه‌م هئچ یانیلمامیشام.. ۱۵ ایلدن چوخ زامانیمی آلدی. .. نهایت ۹۱ – جی ایلده آنتولوژینی چاپا وئردیک. اؤ کیتابین اؤن سؤزونده کیتابین باشینا نه‌لر گلدیییندن دانیشمیشام. – همان ایلده "مانقورت" و گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتیندا ایکی بویوتلو ادبیات..  آدلی بیر کیچیک حجملی ، آما باشقا و کیمسه‌نین ال اوزاتمادیغی بیر قونویا توخونموشام.. بو  کیتابین کاغیذ اوسته چاپ ایمکانی اولمادیغیندان دولایی اونو وبلاگیمدا نشر ائتدیم.  آدسیز مزار آدلی کیتابیم دا ۹۷ ده نشره حاضیر اولدو . بیر ایل سونرا چاپدان چیخدی. حئکایه توپلوسودور او کیتاب.. و سیز اونا بیر تنقیدی یازی دا یازمیشسیز.

حال حاضیرده بیزیم حئکایه‌میز آدلی بیر ۲ جیلدلی آنتولوژی حاضیرلاییرام. ۸۰ ایل حئکایه‌میز کیتابینین مکمل و داها اطرافلی نوسخه‌سی دیر...

6-ایلک حکایه نیز هانسی در گی ده چاپ اوادو و هانسی تاریخ ده ؟

۱۳۷۳--  جو ایلدن مطبوعاتلا علاقه ساخلامیشام. ایلک یازیلاریمدا مطبوعاتدا باسیلیب. بیر چوخونو دا اورادا بوراخمیشام. کیتابا زادا سالمادیم.. ایلک یازیم یانیلماسام ۷۳ – جو ایلده فجر آذربایجان دا نشر اولدو..

7- اثرلری نیزین ایتیب باتانی دا اولوب دور ؟

- آنتولوژی کیتابیم بویوک بیر جنایته قوربان گئتدی. او کیتابی یئنیدن توپلادیم.. بوتون نوقصانلارلا برابر.. آنجاق بیر چوخ فارسجا یازیلاریمی بوشلاییب اتدیم. بعضی یازیلاریم دا مطبوعات صحیفه‌لرینده قالدی. توپلاییب بیر یئره ییغماغا امکان یوخ. آرغیش و آغ تیکان تخلصی ایله..)

8-تورک ادبیاتینا  اولان سئوگی نیز باعیث اولوب کی هئچ فارسجا بیر اثر یازماییب سی نیز . شاید ده من گؤرمه میشم . بو دوغرودور ؟

-  یوخ. حتما گوروبسونوز.. فارسجا بیر ایکی یازیم اولوب.. اورتا مکتبده تحصیل آلان زامان قلمداشیم آتابای لا بیر ایکی یازی فارسجا یازدیق. مطبوعاتدا دا درج اولدولار. تاسوفله او مطبوعات سای لاری قالمیر منده. آنجاق دقیق بیلگی وئره بیلرم.. ۷۳- ۷۴ ایللری دیر. پیرمرد کوهستان آدلی بیر حئکایه یازدیق اورتاق بیر حئکایه.. مهد آزادی روزنامه‌سینده ده درج اولدو. سانیرام ۲ یا ۳ بولومده. بیرده آتابایلا بیر رومان یازدیق. نبرد بی انتها آدیندا.. فلسطین اسرائیل محاربه‌سی اساس اولاراق المپیکده اسرائیل‌لی لرین ایدمانچی‌لارینین اؤلدورولمه‌سی حاقدا ایدی. بیر نئچه بؤلومده آردیجیل اولاراق باسیلدی مهد آزادی ده.. ۷۴- ۷۵ ایللر اولمالی.. بوندان باشقا فارسجا یازیلاریمی ییرتیب آتمیشام.

9-  هانسی یازیچی لار سیزده ائتگی بوراخیب دیر ؟ یئرلی و دونیا ادبیاتیمیزدا اولان ایسملر .

- حتما بیلیرسیز منیم یازی اوسلوبوم و ادبیاتا باخیشیم بیر آز فرقلی.. ادبیات منه بیر آراج دیر.. بلکه باشقا بیر دورومدا من هئچ یازیچی اولمازدیم. اورتا مکتبه چاتینجا دونیا یازیچیلارینین بیر چوخونون کیتابینی اوخوموشدوم. نوبل یازارلاری.. پولیتزر آلانلاری.. هانسی منه ائتگی بوراخیب بیلمیرم.. بلکه منیم یازیلاریمی اوخویانلار یاخشی بو حاقدا نظر وئره بیلرلر. آنجاق یئرلی ادبیاتا گلدیکده .. حئکایه یازماغا باشلادیغیم ایللر و اؤنجه‌سی  سیز و بیر ایکی  اوچ نفردن باشقا هرچ کیمسه تورکجه حئکایه جیددی شکیلده یازمیردی. فارسجادا یازان هئچ بیر حئکایه یازارینی اوخومازدیم.. دوشونوردوم فارس ادبیاتیندا گوجلو بیر یازار اولسایدی نوبل و اؤنملی بیر اؤدول آلان اولاردی. بو دوشونجه اساسدا هئچ بیر فارس حئکایه و رومان اوخومامیشام.. سانمیرام دا بیر زادی الدن وئرمیش اولام.. ه هه

   نئ10-   نئجه کی بیلیر سینیز کیمسه کی آذریایجان ادبیاتینا ماراق گؤستریب چوخلاری شعر یازماق لا باشلاییب لار . نه جور اولدو سیز نثره اوز گتیردی نیز ؟

-  شعر نثره گؤره داها ساده و داها تئز بیتن بیر ژانر دیر. آنجاق نثر استقامت و داها آرتیق دوشونمک گرکدیریر. بیرده شعره ذاتی استعداد لازیم.. شهریارین سؤزو کیمی.. نثره ده ذاتی استعداد لازیم منجه. منده هئچ شعره گؤره هئچ استعداد یوخ.. بیر زامان شعر یازماغا گوجندیم.. ساده جه بوگونه قدر بیر شعر یازدیم.. او دا قالسین... اوسته دئدیم کی حئکایه کیتابلاری و رومانلار اوخودوغوم اوخول زامانی منده حئکایه‌ یازماغا زمین حاضیرلادی. بو ایسه اورتا مکتبده توغرول آتابای لا تانیش اولان زامانی بکله‌ییردی. او کیشی‌نین سایه‌سینده و اؤنری‌لری اساسدا حئکایه یازماغا باشلادیم و داوام ائتدیردیم. 

11-  چوخداندیر گؤزو یولداییق کی سیزدن بیر رومان اوخویاق ، آمما ندن می بو ایشه شاهید اولمامیشیق ؟

- هئچ زامان رومان یازماغا اؤزومو قانع ائده بیلمه دیم..  من رومان یازاری دئییلم. بلکه ده بو حاقدا مندن بؤیوک بیر اینتظار.. قار قان بایراق آدیندا بیر رومان یازماغا باشلامیشدیم. بیر ایکی بؤلومونو  وبلاگیمدا یازیب بوراخدیم.. آردینی یازماغا هئچ هوسلی دئییلم. بلکه ده یازدیم.. بیلمیرم.

12-  آذربایجان ادبیاتیندا هانسی یازیچی لاری چوخ سئویر سی نیز ؟

-گونئی آذربایجاندا بیر چوخ یازیچیلار قلم چالماقدادیرلار. اثرلرده موضوع  و تخنیک باخیمیندان دا فرقلی . الیمدن گلدیکجه حئکایه ادبیاتیمیزی ایزله‌ییر، اوخوماغا چالیشیرام. بیر چوخ گنج یازاریمیز داها پارلاییرلار. آنجاق قویون کیمسه‌نی آد وئرمه‌ییم. تکجه یئری بوش گؤرونن یازاریمیزی خاطیرلاداق کی اثرلرینی چوخ سئوردیم. الف نورانلی. یئری جنت اولسون.

13-  خوی دا  تورکجه حکایه دورومونه حالدادیر ؟

- خوی دا ساییلی تعداد دا یازار وار.. یعنی حئکایه‌یه حئکایه اولاراق باخیر و چالیشیرلار. تورکجه یازان دا آزدیر.  باشدا سیز گلیرسیز.. هم تجربه و هم بو یولا عومور وئردیگینیز اوچون.. سایین احمداوغلو وار.. و  بیلدیگیم قدر‌ بیر ایکی آرخاداشیم کی ساکیتچه چالیشیر و یازیرلار.

14-  هانسی شاعیر لریمیزه علاقه نیز چوخدور ؟

 هر زامان باشدا محمد بی ریا و حبیب ساهیر گلیر.. بونلار کلاسیک‌لشسه‌لرده آنجاق هئچ زامان اثرلری الیمدن دوشمز.

15-   بیر دؤوره ده یونیورسیته ایمکانلاریندان فایدالاناراق بیرد رگی نین باش یازاری اولموش سونوز . بو حاقدا دا معلومات وئرین .

- اونیوئرسیته دؤنمی ان چالیشقان ایللریمیز ایدی. بیر چوخ درگی و نشریه ایله چالیشیردیق. نهایت پیام نور اونیوئرسیته سینده یاشیل یول آدلی نشریه‌نی ادبیات گروهو نشره وئردی. سوروملو مودور دوستوموز کاظیم قاسیمی ایدی. من مدیریت گروهوندا ایدیم. آنجاق امکداشلیق ائدیردیک. ۲ یا اوچونجو سایدان اویانا نشریه‌نی من سوروملو مودورلویونو اوزه‌ریمه آلدیم.. سون سایلاردا دا حجت قاسمی باش یازار اولدو. من نشریه‌نین گئدیشینی تام ده‌ییشدیم. ظاهیرده ادبیات گروهونون نشریه‌سی اولسادا آنجاق تام موضوعلارا توخونوردوق. هئچ کیمسه و اورگاندان چکیلمه دن یازیر، یاییردیق. انصافلا باخساق چوخ دا آد چیخارتمیشدی. سون سایی یاساق یئمیش آدینی وئردیک. چاغداش ادبیاتا اؤزه‌ل بیر سای نشر ائتدیک.

16-  سیزین توصیه نیز یئنی جه حیکایه یازان لارا ندیر ؟

- ایلک تورکجه یاز.. یئنه یاز و یاز..

17-  اثرلری نیزی اوخوجولارلا پایلاشماق اوچون وبلاق یا سایتی نیز دا واردی ؟ اگر واردی آدرسینی وئرین تا سیزی سئوه ن لر او وبلاق یا سایتی نان سیز ایه ایلگی قورسونلار .

- گونئی آذربایجاندا ایلک حئکایه سایتینی من آچدیم ۸۰ – جی ایللرده.. حئکایه آدیندا.. سونرا باش وئره‌ن اولایلار سیراسیندا باغلاندی. یاغیش وئبلاگینی داوامیندا یاراتدیم. باشا گئتمه‌دی. ایندی ایسه ساده جه بیر وئبلاگ واریمدی. www.hekaye.blogsky.com

18-  یئنی جه یازدیقی نیز کیتابین آدی ندیر ؟ حکایه لر مجموعه سی دیر یا باشقا بیر موضوع حاققیندا دیر ؟)

- هله‌لیک آنتولوژی ایله اوغراشیرام. بلکه بیزیم حئکایه‌میز کیتابینی قورتارا بیلدیم. آراسیرا دا حئکایه یازماغی دوشونورم.

19-  ندن فولکلورون تأثیری نثری نیزده جانلی دئییل و چو خلی تاریخی و اجتیماعی مسئله لره توخوندوقدا ، خالقین محاوره دیلی کی فولکلورون قایناقی دیر آزجا اؤز یئرینی آلیری ؟ البته بو منیم نظریمدیر شاید سیزین نظری نیز فرقلی اولا و ادبی دیلین فورمالاری حکایه نثری نیزه اویغون دور .

 حئکایه منه بیر آراج دیر بعضی تاریخی و سوسیال مسئله‌لری مکتوبلاشدیرماق اوچون.. چوخلاری یاناشانمادیغی مسئله‌لره من دالیرام. بو ایسه فولکلور آراجیلیغی ایله مومکون دئییل. آنجاق یئره گلدیکجه فولکلورو باشقا بیر فورمادا یازیلاریمدا ایشله‌دیرم. خالقین محاوره دیلی یازیلاریمدا وار. آنجاق بیر ادبی فورمادا.. خاراکتئرلرین دانیشیقلارینی گوندم دانیشیقلاریمیزدان سئچیرم. آنجاق آتا بابا مثل‌لری و سوزلری قبول ائدیرم آز ایشله‌دیرم.

20-  تورک دونیاسیندا هانسی خواننده لری چوخ سئویر سی نیز؟ و هانسی موسیقی چی لرین اثرلریندن لذت آپاریر سی نیز؟

-آذربایجان موسیقی سی باشدا گلیر. خصوصیله موغام و کؤنول خانیمی چوخ دینله‌رم. بیرده قارداش تورکیه موسیقیسیندن رحمتلیک موراد گؤیه باخانی چوخ سئوردیم.

21-  سون سؤز اولاراق ، اوخوجولارمیزا نه پیامی نیز واردیر؟

بیر زامان بیری دئمیشدی اینسان و اینسانلیق بوشونا بیر سؤزجوکلردیر. اینسان کوچه‌لرده و اینسانلیق کیتابلاردا سرگردان دیر. آنجاق بونون تام ترسینی دوشونمک و یاراتماغا چالیشاق.

1399