گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی
حمید آرغیش - ین حئکایه و مقاله‌لری
گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی
حمید آرغیش - ین حئکایه و مقالهلریآدسیز مزار
قیزیل دیش دالانی‌نین باشیندا دایاندی. هاوانین شاختا و سویوغوندان بوز باغلاماقدایدی بارماقلاری.. تیتره‌ین اللرینی آغزینا طرف آپاردی. نئچه لحظه ایستی نفسینی زورلا بوکولموش بارماقلاری آراسینا پوفله‌دی. قیزارمیش بارماقلاریندا آزاجیق سیجاقلیق دویدو.
قارما – قاریشیق فیکیرلر بیر آن اونو بوراخماییردی. گؤردوکلری صحنه‌لر، ائشیتدیکلری سوزلری دوغرو و دوزگون قاورایانماییردی. آرخاسینا دوشن‌لری زورلا آتلایا بیلمیشدی. دریندن تؤوشه‌دی. بیر داها ساکیتله‌شیب دورومو اله آلماغا چالیشدی.
دالانا بیر داها باخدی. نئچه گون آرا وئرمه‌دن یاغان قار دون آخشامدان کسیلمیشدی. آغیر قارین آلتیندا باتان ائولره باخدی. پالچیق و مؤهره‌لردن تیکیلمیش ائولرین دیوارلارینین دا گؤوده‌لری آغیر قار آلتیندا قالمیشدی. دالانین اورتاسیندا قار اوستونده کی نئچه آیاق ایزی درین چالالار کیمی گؤرونوردو. زامان گون اورتایا یاخین اولسا دا گؤی اوزونو ساران قالین بولودلار گونشین هارادا اولدوغونو دوشونمک ایمکانینی آلمیشدی. هارایا گئتدییی و نه ائده‌جه‌یینه قرار وئره بیلمیردی. اورادا دایانماغی دا مصلحته اویغون گؤرموردو. آرخاسیجا گلن بیری اولسایدی مطلق اونو تانیر، اونو اله وئره بیلردی. یولا دوشدو. بوم بوش کوچه‌لرده ایره‌لی گئدیردی. بیردن دایاندی. چوخ یاخیندان نئچه قورشون سسی قولاغینا چارتدی. بیر کنارا چکیلدی. قولاق یاتیرتدی. بیر داها نئچه قورشون آچیلدی. بو دفعه قورشونلار چوخ یاخیندان نظرینه گلدی. قاچماغا باشلادی. سانکی بیریلری آرخاسیندا ایدی.. اؤزونو «حتم خان» کوچه‌سینده گؤردو. دورمادان قاچیردی. گاهدان دا آرخاسینا باخیردی.. هاوانین سویوغوندا قان تر ایچینده آغیر قاری سوکه – سوکه ایره‌لی گئدیردی.
×××
ـ «باخ.. میانادا اولان او قانلی اویون بورادا دا ایستیر باشلاسین.. سحردن بو گوللـه سسلری بوشونا گلمیری.. دئییرلر تهران قوشونو تبریزه ساری گئدیر میانانی تالاییب شاه قوشونو... چوخلو فدایی‌لری دارا چکیبلر..»
ـ «کیم دئییردی؟!...»
ـ « حاج رحیمین اوغلونو!! تانیرسان دا...»
ـ «او کی گئدر تبریزدن وسایل گتیره‌ر..؟»
ـ «هن دا.. تاجر علی دئییرم.. او بویون تبریزدن قاچیب گلمیشدی.. آل وئری ده یاریمچیق بوراخیب گلمیشدی. دئییردی تبریزده سیلاحلانان چوخ ایدی. ساواشا گئدیردی فدایی‌لر.. شاه قوشونو خئیلک آدام اؤلدورموشدو آذربایجان کندلرینده.. شاه قوشونو فدایی‌لری توتوب دارا آسیردی. ائولرینی تالاییردیلار. هیچ بللی دئییلدی نییه بئله ائدیرلر..»
ـ «فدایی‌لری نییه؟ اونلار کی نجیب اینسانلاردیلار.. بو شهرین آبادانلیغیندا اونلار چوخ امکلر چکیبلر.. باخ خیاوانلاریمیزیا.. مکتبلریمیزه.. هریانا باخسان اونلار یاخشی ایش گؤروربلر کی.. »
ـ «بیلمیرم وآللاه!.. بو قیش گونلرینده ائوده قالماغیمیز مصلحت‌دیر. گئدیرم قوجا آناما باش چکم گئدم ائوه.. ماغازانی دا بیر نئچه گون باغلایارام..»
ـ «باخ!..باخ! یئنه قورشون سسی.. آللاه بلالردن قوروسون.. گئده‌ک.. گئده‌ک!. بیلمیرم بو باشی بلالی آذربایجان هازامان آزادلیغا چیخاجاق؟»
کوچه‌نین باشیندان ایکی کیشی فرقلی یوللارا ساری آیریلدیلار. سیغیندیغی کوشه‌دن بیر آز باشینی ائشیگه چیخارتدی. اطرافا باخدی. کوچه‌ده کیمسه یوخ ایدی.
بیر نئچه لحظه ساکیتجه بوشلوغا دالدی. « نه اولوب بورادا؟!!! فدایی‌لری نییه اؤلدورورلر.. اولمایا » سؤزو داوام آلمادی. بیر داها باشینا گلن‌لری تکرار صحنه – صحنه سیرالادی. «دوشون بیر آز!» اؤزونو هایلادی.. «من بویون بئش گون کندیمیزده قالاندان سونرا شهره گلدیم.. آناما باش ووردوم سونرا اؤز ائویمه گئتدیم.. تزه اودون سیندیریب سوبایا قالامیشدیم کی دیواردان ایچری بویلانانلاری گوردوم و.. » درین بوشلوغا دالدی. بیر آن حرکتسیز قالدی زامان.. اونو گوره‌ن اولسایدی، چیلغین و بلیرسیز باخیشیندان درین بیر قورخویا قاپاندیغینی آنلایاردی..
اوزون سورمه‌دی بو دورومو.. تکرار و تکرار او صحنه‌لری ذهنینده جانلاندیردی. ائشیتدیکلری و باشینا گلن‌لری بیر کنارا قویدوقدا دورومو یاواش یاواش قاوراییردی. حیه‌ط قاپیسینی بالتایلا سیندیریب ایچری دولانلارین قورخونج قیافه‌لری هر آن گؤزو اؤنونده ایدی.
ـ « شاه قوشونو بو طرفه گلیر و فدایی‌لری اؤلدورورلر.. » تام آنلام چیخارتدیغی بونلار ایدی..
یولا دوشدو.. آیاق ایزی دوشمه‌میش بوم بوش کوچه‌ده ایره‌لی گئدیردی. آیاق قابی‌لارینا دولموش قارلار بارماقلارینی کئی ائله‌میشدی. اؤزویله پیچیلداشیردی:
ـ «فدایی دوستلاریمدان خبر آلمالی‌یام.. اما کیمسه منی تانیمادان بو ایشی گؤرمه‌لی‌یم. بلکه اونلارا قوشولوب بو قارما قاریشیقدان بیر چیخار یول تاپا بیلدیک.! ساواشماقسا ساواشمالی‌ییق»..
بیر داها اللرینه ایستی نفسینی وئردی.. اوستونده قالین پالتاری اولمادیغیندان ایندی داها آیدین شکیلده تیتره‌ییردی.
ـ «فرقه‌نین مرکزی دفترینه گئتمه‌لی‌یم.. اورایا بیر باش چکیب نه‌لر باش وئردیگینی آنلامالییام .. حتما رئیس احمدی اورادا دیر.. او هر زادی بیلیر.. »
ایندی "تبریز خیاوان"ینا داخیل اولان کوچه‌نین باشیندا ایدی.. توتدوغو قرار اونو بوش و تکلیف‌سیزلیکدن چیخارتمیشدی. بو دوشونجه ایله یولا دوشدو. پییادا یولوندا یاواش یاواش شهرین مرکزینه ساری آددیملادی. یولو اوسته بیر ایکی تنیکه دؤین توکان آچیق ایدی..چوخلو توکانلارتعطیل ایدی. اولدوقجا اوزونو عادی بیری گؤسترمه‌یه و کیمسه‌نین دیقتینی چکمه‌مزلیییه چالیشیردی. پییادا یولوندا گل – گئت اولدوقجا آز گوزه چارپیردی.. اطرافیندا اؤتن‌لر بونو آلدیرمادان یوللارینا داوام وئریردیلر..
×××
شهرین مرکزی هر زامانکیندان داها ساکیت و داها غیر عادی بیر دورومدا ایدی. خیاوان باشلاریندا آغاجلارا دایانانلارین باخیشلاری نادینجلیک پوسگوروردو. شهرین مرکزینه یاناشدیقجا بیر بلندگودان میللی مارش کیمی بیر موزیکین چالینماسینی دویا بیلدی. اؤزونو عادی و سیرادان بیر یولچو کیمی اؤتن بیری اولدوغونو گؤسترمه‌یه چالیشیردی. هرنه‌دن اعتناسیزجا واز کئچمه‌یی دوشونوردو. شهرین مرکزینه یاناشدیقدا گؤز آلتی بیر بینایا باخماغا چالیشدی. فرقه‌نین مرکزی بیناسی شهرین مرکزینده، قوزئی دوغوسوندا ایدی. ایکی طبقه‌لی بینانین ایکینجی قاتیندان یاواش- یاواش توستو گؤیه قالخیردی.. بینانین تاوانی بیر طرفدن چؤکموش کیمی ایدی. سانکی بیریلری اورانی اودا وئرمیشدیلر. خیاوانا آچیلان پنجره‌لرین شیشه‌لری سینیب داغیلمیشدی. نئچه آددیم دا ایره‌لی گئتدی. اوتاغین ایچینی یاخشی گؤرمه‌یه چالیشدی. دایاندی.. ایکی قاتلی بینانین قاتلاری‌نین هوندور اولمادیغیندان دولایی بینانین ایکینجی قاتینین ایچینی آزاجیق داغیلمیش پنجره بوشلوغوندان گوره بیلدی. نئچه گون اؤنجه‌یه‌جن پنجره اؤنونده رئیس احمدی‌نین ماساسی یئر توتوردو.. دیوارا سانجاقلانمیش ایری بایراغین یارالی گؤوده سی نئچه یئردن یانمیش و قارالمیشدی.. آغیر بیر غم چولقادی اونو. بینایا یاخین کیمسه‌نی گؤره بیلمه‌دی.. دوست –تانیش بیر قیافه، اوز تاپانمادی. آنا دیره‌یی چؤکموش بیر چادیر کیمی حیس ائدیردی اؤزونو..
ـ " بودا فدایی دیر.. توتون اونو.. توتون..." بیر باغیرتی سسی ایله داشلاندی. اوزبه اوز طرفدن بیری اونو گؤسترره رک اونا ساری قاچیردی.
بیر آن اؤزونه گلدی. اطرافیندا باش وئره‌نلری آنلادی. تهلکه دویغوسو اونو قاچماغا و اورادان اوزاقلاشماغا هده‌له‌دی.. گئری‌یه دؤنوب گلدیگی یولو قاچماغا باشلادی. آرخاسیجا نئچه نفرین دوشدویونو آنلامیشدی. آنا خیاواندان و قالابالیقدان اوزاقلاشسین دئیه اوزونو "دوز مئیدانی"نا ساری توتدو.. قار ایچینده قاچاراق ائوینی تالان ائده‌ن بالتا ـ ناجاقلی او دسته گؤزو اؤنونده یاراندی. قانلی باخیشلار، قورخولو و پوزغون بنیزلر، یوکسله‌ن بالتالار صحنه ـ صحنه گؤزو اؤنوده جانلانیردی. تام تاقتینی آیاقلارینا توپلامیش اورادان اؤزونو قورتارماغا جان آتیردی.
دوز مئیدانیندان چاپار خانایا گئده‌ن یولا اؤزونو سالدی. دریندن تؤوشه‌ییردی. بوغازیندا آجیلیق دویوردو. اوره‌یی شیددتله چیرپینیردی. آرخاسیجا هله نئچه نفر قاچیردی. جان قورخوسو تام اورتادا ایدی. سویوق و سازاغی داها دوشونمور، آلدیرماییردی. تام دوشونجه‌سی او اورتامدان قورتولماق ایدی. چاپارخانایا آز قالیردی. قان تر ایچینده ایدی او سویوق و بوزلو هاوادا.. تزه ترلمیش بیغلاری اوسته نفسی قیروو باغلامیشدی..
چوخ یاخیندان بیر قورشون سسی قالخدی. سانکی بیری توفنگینی قولاغی دیبینده آتش‌لمیشدی. چاپارخانانین اؤنوده‌کی عسکر اونا ساری قورشون آچمیشدی. آلیشان قولوندان قان آخماغا باشلادی. زویولده‌ییب یئره ییخیلدی. یئنیدن دورماغا چالیشدی. آیاقلاری اوسته قالخا بیلدی.. اویان ـ بویانا آددیم آتدی. توپارلادی اؤزونو. اطرافا باخدی. گئنیش محوطه ایدی اطرافی. کیچیک بیر دره‌جیک کیمی بیر یئر اونو بکله‌ییردی اؤنونده.. آرخاسیندان "توتون اونو.. او دا فدایی دیر.!" سسلری یاخینلاشیردی. گؤزلری قارالدی. ایکی آددیم ایره‌لی گئتدی و قارلارین اوستونده زویولده‌یرک پیلله ـ پیلله کیمی یئردن آشاغییا طرف آشدی.. اطرافیندا بوغوناق سسلر دویوردو..
ـ «دوشدو بولاغا... دوشدو "قیرخ پیلله" بولاغینا..»
ائله او حالدا بده نین کئی اولدوغونو آنلادی..
×××
آنا جاده اولدوقجا بوش گؤرونوردو. نئچه ساعات اؤنجه او جاده‌دن اؤتن نیظامی ماشینلارین ایزینی، قار چوخدان اؤرتموشدو. سحر آچیلمادان قار یاغماغا باشلامیشدی. آغ اؤرتویونو هریانا سرمیش قاری گاهدان اسن یئل کولک کیمی او جاده‌نین تک یولچولارینین اوزلرینه چالیردی. زورلا نئچه آددیم اؤنونو گؤره بیلن او آت آراباسینین اوستونده ایکی نفر چیگین چیگینه اوتورموشدولار. باشلارینا سالدیقلاری میتیل یورقانین آلتیندا اؤزلرینی یئل و کولکدن قوروماغا چالیشیردیلار. آتین آغزیندان حلقه‌له‌نن بوغ قیروو کیمی یئره توکولوردو. او مزارلیق کیمی سوکوتو ساده‌جه آرابا تکرلری آلتیندا ازیلن قارلارین و آتین تؤوشمه‌سی‌نین سسی پوزوردو. آتین جیلوونو اللرینده توتان و سویوقدان دیشلری تیتره‌ین داشقاچی دیله گلدی:
ـ «بو سویوقدا بو بوراندا، بونلاری گؤتورمه‌یه مجبور ایدیق؟!»
کناریندا اوتوران اؤزونو داها یورقانین ایچینه طرف چکدی. ایندی فقط گؤزلری گؤرونوردو.
ـ « بو پولا احتیاجیم اولماسایدی اصلا بو ایشی بوینوما آلمازدیم..». ـ داشقاچی یئنه دئدی.
ـ «بونلاری او کمپه .. گؤتورسه‌ک یاخشی پول آلاجاییق..» - کنارینداکی اؤسکوره‌رک دئدی. سسی بوغوناق و قالین ایدی. داشقاچی داها بیر زاد دئمه‌دی..
قارین یاغماسی گئتدیکجه چوخالیر ایره‌لینی گؤرمک داها زور اولوردو..
×××
اطرافیندا نه باش وئردیگینی آنلامیردی. اؤلو یا دیری اولدوغونو دا دوشونه بیلمیردی. هارادا اولدوغونا دایر ده بیر فیکری یوخ ایدی. چوخ ساکیت و یاواش نفس آلا بیلیردی. گؤزلرینی آچماغا چالیشدی. بیر آغیرلیق دویوردو اوستونده. سانکی بیری سینه‌سینه باسقی وئریردی. گؤزلرینی آچدیقدا بیرینین گؤوده‌سی اونون اوستونده اولدوغونو آنلادی. ترپنمه‌یه چالیشدی. فایداسیز اولدوغونو آنلادی. بیرداها چالیشدی او آغیرلیغی اوستوندن کنارا وئرسین. بده‌نی ترپنمه‌دی. سانکی دونموش، داشا دؤنموشدو.. اصلینده بدنینی ده هئچ دویموردو.. قولونو ترپتمه‌یه قالخدی. آجی بیر آغری بئینینه دولدو. قولونون داش کیمی آغیر اولدوغونو آنلادی. قولونون آغریسینی دویدوقدا باشینا گلن‌لر بیره‌ر ـ بیره‌ر گؤزو اؤنونده‌ن کئچدی. آرخاسیجا دوشن بالتا – ناجاقلی او بیر گروپ یاغی.. داغیلمیش او بینا.. یانیق بایراق و قورشون سسلری.. بیر داها بدنینی ترپتمه‌یه چالیشدی. هئچ بیر فرق گؤرمه‌دی. ساده‌جه گؤز قاپاقلارینی آچیب یوما بیلیردی. آغیزیندان قالخان ایستی نفسی اوستونه دوشمومش گؤوده‌یه توخونور اوزونون قار و قیروولارینی اریتمیشدی. تام هوشونو باشینا توپلاییب هاردا اولدوغونو آنلاماغا چالیشدی. قولاق یاتیرتدی.. سانکی بیر زاد قارلار ایچینده گئده‌رک بونو دا آپاریردی. بیردن قولاغی چوخ یاخیندان سسلر دویدو:
ـ « بو قاردا اورایا چاتماغیمیز ایمکانسیز دیر.. منیم بو آتیمدا بو سویوقدا داها قاباغا گئتمه‌یه جانی قالماییب. باخ.. بو آغیر قاردا بو آرابانی چکمه‌ک اونو زورا سوخور. 9 نفرده دالدا وار..»..
دانیشانین سسی بیر آن کسیلدی. آنجاق یئنه او سس قالخدی: «اونلارین دا داها اینلمه سسلری کسیلیب.. قورخورام دئیه‌م کی دونوبلار.. »
نئچه لحظه سوکوت حاکیم اولدو. یئنه هامان سس قالخدی:
ـ «دونسالار بیزه یاخشی بیر پول وئرمیه‌جکلر.. باخ ایندی گور نئچه ساعاتدی یولداییق.. قاردا کی ماجال وئرمیر.. آخشاما "ائو اوغلو"دا کی کمپه چاتانمایاجاییق.. یولدا قالساق قوردلارا یئم اولاریق..»
نئچه اؤسکورتو سسی قالخدی. آردیجا بوغولتولو بیر سس :
ـ «هارداییق ایندی.؟!» دئیه سوروشدو.
ـ «هئش حئیوان.. حئشش!» ـ قاباقکی آدامین سسینی دویدو. « ایندی آز قالیر بیله‌وار کندینه چاتاق.. ایره‌لی گئتسک داها زامانیندا شهره چاتانماریق.. گل قاییداق..»
نئچه لحظه سوکوت حاکیم اولدو. سانکی یولداشی ایره‌لی گئدیب یا گئری گلمک قراریندا زورلوق چکیردی. بیر داها سس قالخدی:
ـ «چؤلون اورتاسینداییق.. الیمیزه پول گلمه‌دی لااقل جانیمیزی الدن وئرمیه‌ک.. دوزدو شاه قوشونو "ائواوغلو" دا کمپ سالیب.. هر اؤلو یا دیری فدایی گتیرنه پول وئریر.. آما جانیمیزی وئرسه‌ک نه اولاجاق؟» نئچه لحظه سوسدو.. سونرا سؤزونون داوامینی توتدو:
ـ «باخ گؤر بونلاردان دیری قالانی وار آخی؟!.. بئشی کی اؤلو ایدی.. بیری کی یارالی ایدی و سویا دوشموشدو.. او بیرلریده بالتا – ناجاقلا تیکه پارچا ائدیبلر..»
ـ «آرابادان أن.. قوی بیر باخاق..»
نفسینی توتدو.. قارلاری آیاقلایان آددیملارین سسینی چوخ راحاتجا دویا بیلیردی. چوخ چکمه‌دی کی نفسلرینی ده سئزدی. گؤزلری قارانلیقدان باشقا بیر زاد گؤرموردو..
ـ«دونوبلار ائله بیل..». هر دانیشاندا اؤسکوروردو..
ـ « گل گئری دؤنه‌ک... گئجه‌نی ژاندارما دالانیندا آچیق هاوادا قالیبلار. ایندی ده بو بوران اونلاری لاپ دونداریب.. سحر بیر ایکیسینده ناله سسلری واریدی.. ایندی لاپ کسیلیب سسلری..»
ـ « باخ.. باخ بونون اوزونه.. سحر دیری ایدی ها.. توف بو شانسین ایچینه.. ایندی قاخ کیمی اولوب.. بوشالت یئره. بوشالت گئده‌ک..»ـ اؤسگوره اؤسگوره دئدی.
×××
شهرین اسکی مزارلیغیندا داشسیز بیر مزار واریدی. او مزار ایندی چوخورا اوتوروب و آدسیز – سانسیز دیر. دئییلن‌لره گؤره اورادا اسکی بیر فدایی تورپاغا وئریلیبدیر. او فدایی‌نی بیله‌وار کندی‌نین جاماعاتی قاردا – بوراندا نئچه فدایی جسدی آلتیندان دیری چیخارتمیشلار. اوشاق – موشاغی هئچ اولمادی دئییردیلر. دئییلن‌لره گؤره سویوقدا قالدیقدان سونسوز اولموشدور. آنجاق تانییانلار اونو پیشه‌وری و فدایی‌لری حؤرمتله خاطیرلادیرلادیعینی سؤیله‌ییردیلر..
چوخ گوزل ، چوخ دویقولاندیم.
اللریزه ساغلیق