گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی
حمید آرغیش - ین حئکایه و مقاله‌لری
گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی
حمید آرغیش - ین حئکایه و مقالهلریدلی ممد - یازان :حمید آرغیش
"بیز دونیانین قورخو بیلمز بیر قهرمان ائلی‌ییک
آلاولاردان یارانیلمیش آذربایجان ائلی‌ییک..."
هر گون سحر گون دوْغمادان چؤره‌ک آلماق اوچون ائودن دیشاری چیخاردیم.
او، آلتمیش ـ یئتمیش یاشلاریندا، بئلی بوکولموش، باشی‌نین تام توکلری آغارمیش بیر کیشی ایدی. بیر عصایا سؤیکه‌نمیشکن، هر گون منیم گلمه‌ییمی گؤزلردی. او دئییردی: "ایندی گئجه‌لری یاتا بیلمیره‌م…آمان بو قوجالیقدان!…ائله اونا گؤره چؤره‌ک آلماق باهاناسییلا ائودن ائشییه چیخیرام…اؤلومو گؤزله‌مکدن ده داها جانا دوْیموشام..."
من اونونلا چؤره‌ک خانادا تانیش اولموشدوم. نووبه‌میز چاتاناجان هر باجادان دانیشاردیق... تجربه‌لی اولدوغو اوچون سؤز ـ صحبتین چوخونو او ائدردی...
او گون سحر منی گؤروبن: ـ "آخشام فیکر ائدیردیم بو گون سنه نه تعریف ائده‌م!" ـ دئدی ـ "ایندی تاپمیشام ندن سنه سؤز آچام... دوزدوربیر آز اینانیلماز دیر، آمما سن اینان هامیسی دوغرودور... سن ده چالیش اؤیله اولاسان..."
سیغار ائشمک اوچون چؤره‌ک خانا اؤنونده اولان آغاجا دایاندی. من ده کناریندا دوروب اوْنون ایشینه گؤز تیکدیم. عادت ائتمیشدی. صحبت ائتمه‌دن بیر سیغار ائشه‌ردی.
ـ "فیکیر ائدیره‌م 21 ـ 20 یاشیم واریدی. آذربایجان دئموکرات فرقه‌سی تزه ایشدن سالینمیشدی. گنج شاهین قوْدورغان زامانلاری ایدی. توت ها توت ایدی. منی ده بیر باهانا اوزه‌ره توتدولار. اونلار منی بیر شعر مجلیسینده، شعر اوخویارکن قامارلادیلار. دؤرد ایل حبسه محکوم اولدوم. دئدیلر: "گوناهین بودور کی، پول آلیبسان مغول، تاتار دیلینده شعر یازاسان. سیز باشقالارینی مستقل حکومت قورماغا تحریک ائدیرسیز!"… آمما من نه قده‌ر "آنا دیلیمده یازمیشام" دئسه‌م ده کیمسه‌نین قولاغینا گیرمه‌دی.
سیغارین کاغاذین دیلی ایله یاشلادی... من اونون شاعیر اولدوغونو ایندییه‌جن بیلمه‌میشدیم...
سیغارینی چوْبوغا تاخیب، یاخدی. مؤحکم سوموراندان سونرا سؤزونه بئله داوام وئردی:
ـ منیم دوْستاق اولدوغوم یئرده ایکی نفر ده وار ایدی... داها دوْغروسو بیر نفر ده واریدی، آمما اورانین آغیر شرایطینه دایانانمامیش و دامارین ووروب، اینتیحار ائتمیشدی... اورادا اولانلارین بیری 25ـ20 یاشیندا ایکن آریق، رنگی سولموش، عیبه‌جر و سفیه بیر اوغلان ایدی. دوستاق دا هامی اونو "دلی ممد" سسله‌ییردیلر. اوگاهدان هئچ بیر دلیل و سبب اوزه‌ره چیغیر ـ باغیر سالیر، زیندانی باشینا آلیردی. بعضی‌لری اونو بیر محله‌نین باش فداییسی بیلیردیلر… او زامان فدایی‌لری توتسایدیلار محکمه‌سیز اعدام حؤکمو وئریب، دارا چکه‌ردیلر… بعضی‌لری دئییردیلر قیز اوسته بیر ژاندارمانی اؤلدوروب.. بعضی‌لری ایسه دئییردیلر بیر خانی اؤلدورندن سونرا قاچاندا ژاندارمالارلا اوُغراشیب، آمما ژاندارمالار اونون باشیندان توفنگ قونداغی ایله ووروبلار سفیه اولوب… من اؤزوم نئچه دفعه اونونلا دانیشماق ایسته‌دیم آمما هر دفعه چیغیر ـ باغیردان سئوای باشقا بیر جاواب آلا بیلمه‌دیم... بونو دا دئییم کی، دوستاقدا کیمسه‌یه گووه‌نمک اولمازدی. هامی زیندان رئییسی‌نین جاسوسلاریندان قورخوردولار. حیه‌طده ده آرخامجا ائشیدیردیم کی، دئییرلر: "بودا جاسوس دور".
دلی ممد چیغیر ـ باغیر سالان دلی‌لردن اولسایدی دا، خطرسیز ایدی. کیمسه‌یه ایلیشمزدی. گاهدان ائله ساکیت اوتوروب بیر نقطه‌یه زیلله‌نیردی کی، اونا دلی دئمک اولمازدی… بیر نفر ده وار ایدی کی، 60 ـ55 یاشلاریندا ایدی. او مشهور عاشیق، "عاشیق ولی" ایدی. یاشینا باخمایاراق دیری باشلی و بدنی دولو ایدی. اونا دئمیشدیلر: "اگر شاها مدح یازیب اوخویاسان، سنی بوراخاجاییق". اونو دا منیم کیمی "ارتکاب‌جرم" حالیندا توتموشدولار… آخی خصوصی بیر مجلیسده جنوبی‌آذربایجانین میلی سرودونو اوخویوردو… اونا بیر گون دئدیم: "عاشیق‌ولی قبول ائده‌جک‌سن می؟". اول تکجه گولومسه‌دی. آمما بیردن وولقان کیمی پارتلادی: "دئییرلر شعرلرینده آذربایجانی اؤیمکدن علاوه شاه‌مردان ـ دان اوخوموسان... بیز بو "مردانی" آرشیولریمیزده تاپانمادیق...اگر شاه آرایا مهردن اوخویاسان هئچ بیر سؤز سورمادان سنی سربست بوراخاجاییق".
سونرا فیکره دالدی... دلی ممد ده بیر طرفده بارماقلاری ایله اویناییردی.
من:
ـ "اونلارا آخیر نه جاواب وئره‌جک‌سن؟" دئییب سوروشاندا، ایتی باخیشلارینی اوزومه تیکدی. شوبهه‌سیز منی جاسوس بیلیردی… گولومسه‌دی. سونرا یالنیز: "آزادلیق بؤیوک نعمت دیر! بیر قوْش دا آزاد اوْلماغی سئویر.. ها قالا اینسان اوغلو اینسانا!." ـ دئدی.
من هله اونون سؤزون قاورایانمامیشدیم کی، دلی ممد یئنه های ـ کوی سالماغا باشلادی.
l l l
گون اورتایا آز قالیردی. گون دوغمادان هامینی دوستاغین حیه‌طینه توپلامیشدیلار. اورادا هر جور آدام تاپیلاردی... اوغرو، قاتیل، پیچاق چکن، لات، سیاسی شخص‌لر...
او قالابالیقدا دلی ممد مندن نئچه نفر اویاندا دورموشدو. او، صندل اوسته چیخمیش "عاشیق ولی"یه زول ـ زول باخیردی. بیر آن اولسادا، گؤزلرین اوندان چکمیردی. حیه‌طین بیر طرفینده زیندان باشچیلاری، هابئله شاه طرفیندن گلن اؤزه‌ل مأمورلار تمیز صندل‌لر اوسته اوتورموشدولار.
دووارلار باشیندا دا نئچه مسلح عسگر اویان ـ بویانا گئدیردیلر...
زیندان رئییسی خئیلک شاها مدح ائده‌ندن سونرا دئدی: ـ "بورادا اولان «عاشیق ولی» شاها بیر تعریف قوشوب کی، ایندی اوخور… سیزی‌ده بورایا توپلامیشیق بیله‌سیز کی، شاهی عاشیقلار دا اؤیور، اونا تعریف نامه‌لر یازیرلار..."
سونرا اوزونو عاشیق ولی یه ساری توتوب:
ـ "اوجادان اوخو..." ـ دئدی.
عاشیق ولی نئچه لحظه دوستاقلارا باخدی. نئچه نفر یئرلرینده قیمیلداشیردیلار. بیر ایکی نفر ده "اوتان دوش آشاغی!"، "عاشیقلارین‌آبیرین آپارما" دئدیلر. آخیردا عاشیق ولی دریندن بیر نفس چکدی:
"بیز دونیانین قورخو بیلمز بیر قهرمان ائلی‌ییک
آلاولاردان یارانیلمیش آذربایجان ائلی‌ییک..."
سسی اوجا و اوره‌یه یاتان ایدی. کیمسه‌دن سس چیخمیردی. هامی عاشیق ولی‌نین آغزینا باخیردی...
"یوردوموزو یاشاداجاق آدیمیزلا سانیمیز
تاریخلرین زینتی دیر، شهرتیمیز شانیمیز
هندوستانین داغلاریندان مؤحکم دیر ایمانیمیز..."
اونون سئحیرلی سسی نئچه لحظه هامینی افسون ائتدی... آنجاق هامیدان اول زیندان رئییسی یئریندن سیچرادی... قیافه‌سی پوزولموشدو. میرتیلداناراق ساغ الی کمرینده کی تاپانچایا طرف گئتدی...
نئچه لحظه عاشیق ولی”نین سسی اونا ساری آچیلان قورشون سسی آراسیندا محو اولدو. سینه‌سیندن شورولدایان قان، پالتارلارینی بویادی... عاشیق ولی‌نین سسی کسیلیردی:
"بیز دونیانین قورخو بیلمز بیر قهرمان ائلی‌ییک
آلاولاردان یارانیلمیش آذربا...یجا...ن ائلی...ییک..."
هله اونون سسی کامیلجه کسیلمه‌میش، اؤزو ایسه صندلین اوستوندن آشاغی آشمامیشدی کی، بیردن بیر جینگیلتی‌لی سس، شعرین قالان حیصه‌سیندن اوخودو:
"بیز بیر ائلیک قوی بیلینسین آندیمیزدیر سؤزوموز
خائن‌لره مرحمت‌له باخا بیلمز گؤزوموز..."
دوستاقلارین دا سسی اوجالیردی، هامی او شعری اوخوردو... او جینگیلتی‌لی سس دلی ممدین سسی ایدی...
سون
1376
====================================
و سنین؛ حئکایه‌لریم..! - کیتابیندان
سلام
حورمتلی حمید آرغیش جنابلاری
دویغولاریزلا پایلاشاراق، رحمتلیک محمد بی ریانی خاطیرلاییب، بو آجی حیکایه زی اوخودوم.
ساغ اولون
سلاملار حمید بی
یئنی کیتابینیز اومود ائدیرم تئزلیکله حاضیر اولوب ایشیق اوزو گؤرسون
سیزه موفقیت لر آرزولاییرام
یازار دوز اولور یا یازان؟
سنیرام بونو بیر دیلچیدن سوروشمالیسیز.. منجه اگر دیری اولسا "یازار" یازما یانلیش اولمایا.. بلکه ده یانیلیرام. آنجاق شوبهه‌سیز "یازان" دوزدور.