حمید آرغیشین

یازار: جعفر بزرگ امین

بیرینجی بؤلوم

گونئی آزربایجان اؤیکو ساحه سینده، ان چالیشقان و سوروملو یازارلار سیراسیندا  دوران بیریسی ده حمید بی آرغیش  اولموشدور. حمید به یین اؤزللیکله سون زامانلاردا ایشیق اوزو گؤردویو 80- ایل حیکایه میز دیرلی اثری منیم  بو ادعاما تانیق اولاراق، اونون چابالارینی وورلاماق دئمکدیر. حمید بی ارغیش  کمیت  جه ده اؤیکو یازارلیقدا اؤن سیرادا گئدنلردین بیریسی دیر داها دوغروسو. 80- ایل حیکایه میزده یئرله شن و توپلانان اؤیکولری چئشیتلی  قایناقلاردان بولوب بیر یئره توپلاماغین  نه بیچیم زور الدوغونو هامیمیز اییجه بیلیریک. 80- ایل حیکایه میز کیتابیندا توپلانان اؤیکولر بیچَم( سبک) باخیمیندان اؤیکو قوراملاری( نظریات) اساسیندا بیره ر- بیره ر آراشدیریلیب اینجه لنمه سده بو اثر اوزرینده گئنیش آراشدیرما و تنقید آپارماق ایسته ینلره قنیمت و چوخ اؤنملی بیر ماتریال قایناغیدیر یانیلماسام.( آینی صبحدل به یین  قورئی حیکایه توپلوسو کیمی). حمید بی آرغیش رئالیستی سبکده  اؤیکو یازار بیریسیدیر داها دوغروسو. حمید به یین  اؤیکو نثر دیلی اولدوقجا گونئی آزربایجان اوخوجوسو اورتاق اولان و قولایلیقلا دویولان، و منیمسه نن بیر دیلده یازیلمیشدیرلار. آرغیشین اؤیکولرینین نثر دیلی اولدوقجا  دوغال، دوغما و ایچدنلیکله( صمیمیت) گونئی اوخوجوسو آلیشمیش و منیمسه میش بیر دیلدیر( البته کی بعضی چاتیشمازلیقلاریلا یاناشی).

رئالیست بیر اؤیکو یازاری، بیر فوتوگرافچی کیمی گئرچه یی هئچ بیر ال گزدیرمه دن، اولدوغو کیمی آینی دورومدا اوخوجویا عکس ائتدیریر.رئالیست  اؤیکو یازاری اوخوجونو ادبیات باجاسی  و کئچیدیله حیاتین اؤزو ایله  قارشیلاشدیرماغی  آماجلاییر. بیر رئالیست اؤیکو یازاری بیر فوتوگرافچی و راپورتچوکیمی گئرچکدن اولدوغو دورومدا  طرفسیز اولاراق راپورت وئریر داها دوغروسو. بیر رئالیست اؤیکو یازاری گئرچه یی دقت مرکزینه آلیب،  دردسیز، کئفی ساز وارلی لارین دئییل، کوتله لرین حیاتی نین  آجی- آغریلارینی، دیلک و ایستکلرینی هونری فورمادا گؤز اؤنونه چکیر. بو گئرچکلری جانلاندیرماق، رئالیست اؤیکو یازارینی، اؤیکوسونون رئالیستی و گئرچک اولماسینی وورغولاماق زوروندا قویور. حمید آرغیش دا اؤز اؤیکولرینده، اؤزللیکله " قاوالچی" اؤیکوسونده باشاردیغیجا یوخاریدا قید ائتدییم  اؤزللیکلره  ییه له نیرو کوتله لر سیراسیندا اولان بیر یوخسول، زاواللی بیر قاوالچینین رئال حیاتینی جانلاندیرماقدا اوغور قازانا بیلمیشدیر

"مانقورت" و گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتیندا ایکی بویوتلو ...

سون بؤلوم:

مانقورت

یازار :‌ توغرول آتابای

"مانقورت" و گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتیندا ایکی بویوتلو ...

دؤردونجو بؤلوم:

تاریخی و میللی حادیثه‌لری گونده‌مه گتیرمک و اونلار اونوتولماسین دئیه موتیوه آلماق:

گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی چوخ اوزون بیر تاریخه مالیک دئییل. ایلک حئکایه نمونه‌لریمیز بو گونکو آنلامدا 1300 ـ جو ایلدن بری اورتایا چیخمیشدیر. لاکین همین قیسا دؤنمده بیر چوخ یازاریمیز میللی و تاریخی گونلری موتیوه آلمیش و یازیلاریندا اونلارا توخونموشلار. بو تاریخی اولایلاردان بیری گونئی آذربایجانین میللی حکومتی‌نین قورولوشو ایدی. گونئی آذربایجاندا میللی حکومتین قورولماسی بؤیوک بیر حادیثه کیمی میللت طرفیندن قارشیلانمیشدیر. بیر ایل دوام ائده‌ن میللی حکومت زامانی بیر چوخ مدنی و توپلومسال ایشلر آذربایجاندا یئرینه یئتیریلدی. آذربایجان تورکجه‌سی رسمی اؤلکه دیلی اعلان ائدیلدی. آنا دیلده مدرسه و مکتب‌لر آچیلدی. شهرلرده گئنیش تیکینتی ایشلری باشلانیلدی. اقتصاد و جاماعاتین یاشامی اوغروندا چوخ قابلیتلی ایشلر و آددیملار گؤتورولدو.. بیر سؤزله دئسه‌ک آذربایجان گولوستان اولدو.. بو اؤنملی حادیثه شوبهه‌سیز کی گونئی آذربایجان یازارلاری‌نین بیر چوخ اثرلرینده عکسینی گؤستره‌جک ایدی.. ائله میللی حکومت دؤورو قلم چالان فتحی خوشگنابی، محمدلو عباسی، علیقلی کاتبی و س. یازارلارین اثرلرینده بو اؤنملی حادیثه‌نین ایزینی گؤروروک. میللی حکومت بیر ایل سونرا تهران قوشونو واسیطه‌‌سیله قانا چکیلیر. میللی حکومت طرفیندن اینشا ائدیلمیش ایشلر و تدبیرلر آرادان قالدیریلیر. شاعیرلر و یازیچی‌لار سورگون ائدیلیر و بیر چوخ گونئی آذربایجانلی دوستاقلارا یوللانیلرلار. تورکجه کیتابلار یاندیریلیر و آذربایجان تاریخی‌نین قانلی واراقلاریندان بیری یارانیر. دار آغاجلاری قورولور و چوخلو اینسان قتل عام ائدیلیر. دئمک معاصیر سوی قیریمی کیمی بیر حادیثه یارانیر.. بو آجی حادیثه یئنه گونئی آذربایجان یازارلاری‌نین اثرلرینده عکس ائتدیریلیر. بو یازارلاردان گنجعلی صباحی، عباس پناهی ماکویی و س آد آپارماق اولار. معاصر حئکایه‌میزده گونئی آذربایجان یازیچیلاری هامان میللی حکومتی و اونون آذربایجانا گتیردیکلری نائلیت‌لری گؤز اؤنونه سرمک‌له حاکمیت‌ طرفیندن سوکوت ایچینده ساخلانیلان تاریخیمیزی دیری ساخلاماغا چالیشیرلار. اونلار بول ـ بول میللی حکومتدن یازیر و بونو خاطیرلادیرلار کی آذربایجان واختیله باغیمسیز بیر اؤلکه کیمی ایدی و مستقل دیل، تاریخ و ادبیاتی واردیر.. بو گون میللی حکومت دؤورنو موتیو آلان یازارلاردان حمید آرغیش و توغرول آتابای"یی آد آپارماق اولار.

"مانقورت" و گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتیندا ایکی بویوتلو ...

اوچونجو بؤلوم

ـ آد و کیملیگه‌ دایانماق و یئری گلدیکجه اونو وورغولاماق:

گونئی آذربایجان حئکایه‌ ادبیاتینا عائید چاپ و نشر اولان اؤیکولره اؤته‌ری بیر باخیش بونو گؤستریر کی، اکثریتده بوتون یازارلار اؤز کولتور و فرهنگ‌لرینه اینانیر و اونون نشری اوغروندا چالیشیرلار. اونلار یاراتدیغی خاراکتئرلرین تامامی دئمه‌سک بیر چوخو آذربایجانلی و تورک دورلر. خاراکتئرلرین آدلاری‌نین بیر چوخو تورک آدلاردان سئچیلمیشلر.. آذربایجان دیلینده یازیلان اؤیکولرده فارسی آدلارینا راستلاشماق چوخ چتین و بعضا ایمکانسیز دیر. خاراکتئرلرین بعضی‌ داشیدیغی آدلار بیله اسکی تورک آدلاریندان سئچیلرلر.. بو گون آذربایجان حئکایه‌لرینده اورخان، ایلقار، یاشار، ترلان، خاتون، سلجان و س چوخ ایشله‌نیلن آدلاردان دیرلار. هابئله یازارلار بیر چوخ میللی قهرمان‌لارین آدلارینی حئکایه و اؤیکولری‌نین آنا خاراکتئری اوسته قرار وئریرلر.. چوخ قوللانیلان و سیخ ـ سیخ راستلاشدیغیمیز آدلاردان بابک، ستار و س آد آپارماق اولار.. بو اساسدا حاکمیت طرفیندن تورک آدلارینا قارشی چیخماق بیر چوخ یازارلارین اثرینده عکس ائدیلمیش و اعتراض اولاراق گونده‌مه گتیریلمیشدیر.

"مانقورت" و گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتیندا ایکی بویوتلو ...

ایکینجی بؤلوم

ـ آنا دیلده یازماق:

سووئت‌لر دؤورو شیمالی آذربایجان اشغال اولدوغو ایللرده سووئت حاکمیتی آذربایجانین دیلینه قاداغا قویمامیشدی.. آذربایجان تورکجه‌سینده یازماق و مطبوعات یاساق دئییلدی. آنجاق حاکمیت همین میللتین دیلیندن یازیلان یازیلاری مشخص کانال‌لارا یؤنه‌لدیر، اؤز ایسته‌دییی سیاسی آماجلار اوچون فایدالانیردی.. لاکین گونئی آذربایجاندا تام باشقا بیر اورتام حاکیم ایدی. میللی حکومت دئوریلدیکدن سونرا تورکجه یازیلان کیتابلاری اودا وئردیلر.. شاعیرلر و یازیچیلارین بیر چوخو حبسه آلیندی و بعضی‌لری ایسه سورگون ائدیلدی. آذربایجان یازیچیلاری فارسجا یازماغا مجبور قالدیلار. لاکین بو آرادا آذربایجان یازارلاری همین فارس دیلینده یازیلان اثرلرینده آذربایجان دیل و ادبیاتینی یایماغا چالیشدیلار. اونلار یئری گلدیکجه تورکجه آتا – بابالار سؤزلرینی سیخ ایشله‌دیر یا دا شعر پارچالارینی اورژینال نوسخه‌سیله فارسجایا چئویریر، مطبوعاتدا نشر ائدیردیلر.. اونلار بو شیوه ایله حاکمیتین سیاستینه قارشی چیخیر اؤز جانلارینی خطره آتمادان وارلیقلارینی مدافعه ائدیردیلر.. بعضی یازارلار ایسه فارسجا اثرلرینی یازسالار دا اثرین موتیوی تام آذربایجان و اونون کولتور، ادبیات و تاریخی اساسدا قورولو اثرلر اولموشدور. اؤرنک اولاراق رضا براهنی‌نین «رازهای سرزمین من» اثری.. بعضی ادیب‌لر ایسه آنا دیلی قورماق اوچون بو ایشه مذهب دونو گئیدیریب بو شیوه ایله حاکمیتین قارشیسینا چیخدیلار. اونلار تورکجه نوحه‌لر یازمیش و نشر ائتدیلر. حاکمیت هئچ بیر دؤورده نوحه ادبیاتینا قارشی چیخماغا جورعت ائتمه‌میش و میللت طرفیندن ضد دین آدینی آلماقدان قورخموش و همیشه بو قونودا گئری چکیلمیشدیر..

"مانقورت" و گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتیندا ایکی بویوتلو ...

"مانقورت" و گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتیندا ایکی بویوتلو ادبیاتا بیر باخیش
 
* بو یازینین اساس قایناغی «80 ایل حئکایه‌میز» کیتابی اولاراق؛ بورادا سؤز قونوسو اولان ادبیات 1300 دن 1380 ـ جی ایللر آراسینی ایفاده ائدیر.

بیرینجی بؤلوم:

بو گون گونئی آذربایجان حئکایه یازارلارینین بیر چوخ اثرلرینده، گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی باغیمسیز بیر ادبیات اولاراق، باغیمسیز بیر میللت و اؤلکه‌نی تمثیل ائده‌ر کیمی گؤرونمکده‌دیر.. بو آرادا دیگر یازارلارین اثرلرینده بو دویغو دویولورماسا دا، آنجاق اؤزلوکلرینه دؤنن و یازیلارینی اؤز آنا دیللرینده یازماغا چالیشماق ایسته‌ین یازیچیلارین اثرلرینده ده بئله‌نجی بیر آنلام داشینماقدادیر. بو گون گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتیندا محمد صبحدل، اکبر رضاپور، حامد احمدی، محمود مهدوی، رقیه صفری، داوود دوستار، رضا کاظمی، عبدالمجید چاوشی‌زاده، ووقار نعمت، نیگار خیاوی، زیبا منوچهری، رقیه کبیری، آراز احمد اوغلو، توغرول آتابای، ملیحه عزیزپور، صالح عطایی، ندا صمدی، حسین واحدی و س. حئکایه ادبیاتیمیزی تمثیل ائده‌ن گنج و چالیشقان یازیچیلاریمزدیرلار. گونئی آذربایجان حئکایه‌سی بو یازارلارا اومید بسله‌ییر؛ اونلارین درین و چالیشقانلیقلاریلا ایره‌لی گئدیر و کوره‌سل‌لشیر..