گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی
حمید آرغیش - ین حئکایه و مقاله‌لری
گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی
حمید آرغیش - ین حئکایه و مقالهلریمیللی حوکومت دؤورنده گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی‌نین دیلی- حمید آرغیش
1357 - جی ایلده باش وئره‌ن اینقلاب اثرینده اؤلکه‌یه حاکیم اولان شاه حوکومتی آرادان قالدیریلدی. همین ایله قده‌ر گونئی آذربایجانین حئکایه ادبیاتی‌نین پارلاق دؤورو 1324 - 1325 - جی ایللر آراسی اولموشدور. بو قیسا دؤورده گونئی آذربایجاندا میللی حوکومت ایش باشینا گلمیش و میللتین مقدراتی میللت الینه کئمیشدیر. گونئی آذربایجان میللتی بیر ایچیندن سئچیلمیش حوکومته مالیک اولموش و ایزی ابدی قالاراق نائلیتلره هامان دؤنمده ال چاتمیشدیر. مکتب‌لرده آذربایجان تورکجه‌سی رسمی دیل اولموش و دستکلنمیشدیر..
گونئی آذربایجاندا حئکایه ادبیاتیمیز 1300 - جو ایلدن باشلانسادا، آنجاق میللی حوکومت دؤورو بینووره‌لنمیش‌دیر. بو دؤورده حئکایه ادبیاتیمیز اؤز وارلیغینی گوجلندیرمه‌یه داوام ائتدیره‌رک، داها دونیا ادبیاتی ایچینده اؤزونه یئر قازانمایادا جهد گؤسترمیشدیر. میللی حوکومت دؤورونده یازیلان و اورتایا چیخان حئکایه‌لرین دیلی بعضا قاباریق شکیلده بیر بیریندن فرقلنیر. یازیلان حئکایه‌لرین دیلی بعضا ادبی فورمونو زورلا قوروماغی باجارا بیلمیشدیر. آنجاق بعضی حئکایه‌لرین دیلی بوگونکو ادبی دیلده یازیلمیش کیمی نظره گلیری. بونو دا اونوتمایاق کی گونئی آذربایجاندا ادبی دیلین گلیشمه‌سی مختلف سیاسی و تاریخی حادیثه‌لردن دولایی چوخ آز اولموشدور. آنجاق بو سون ایللرده ادبی دیلین گلیشمه‌سینی شعرده داها ملموس بیچیمده گؤروروک.
میللی حوکومت دؤورنده یازیلمیش حئکایه‌لرین دیلی عمومیتده ساده، ملموس و میللت آراسیندا ایشله‌ک اولان کلمه و جمله‌لرین قورولوشوندان یارانان ادبی دیل اولموشدور. حئکایه‌لرین چوخو رئالیست فورموندا اولموشدور. بو آرادا رومانتیزم ایزی گؤرونن و گئرچک حادیثه‌لردن فایدالانان حئکایه‌لری ده سئچمک مومکوندور. آنجاق دیلده بوروشوقلوق، غیر عادی بنزه‌تمه لر و س چوخ آز گؤرونمکده دیر. معاصیر حئکایه‌میزله توتوشدوراندا میللت طرفیندن ایشله‌نیلن آتا - بابالار سؤزلری او دؤورده اولدوقجا غنی‌دیر.
« گونشین سون قیزارتیسی سؤندوکجه، داغلارا، دره‌لره قارانلیق چؤکوردو. قارالمیش طبیعت آغ اؤرپه‌یینین آلتیندا یوخلاییردی. داغین بؤیرونده‌کی کندین بیر ـ بیرینین اوستونه قالانان ائولری‌نین چیراقلاری، اولدوز کیمی ایشیقلانیردیلار. بیر آتا ایله اوغول و اونون آناسی اؤز کندلی ائولرینده گؤرونورلر. بو هیس وورموش ائوین سقفی‌نین دیرَ‌کلریندن قارا شیطان تورولار آسلانیبدیر. ائوین هر بیر طرفینده ایکی تای قیش زوماری ایله یاناجاق و قورو اوْت دسته‌لری قوْیولوبدور، بیر طرفده اوتوروب ـ یاتماق اوچون دؤشه‌نیبدیر. دؤشنمه‌‌میش طرفین تاقچالاریندا جور به جور گؤرمه‌لی و یئمه‌لی شئیلر دوزولوبدور. آنا تندیری آلوولاندیریر. آتا بوُغلانان ساماوارین یانیندا اوتوروب، اونون قورولتوسونا قولاق آسیر...» - گنج فدایی- علیقلی کاتبی
علیقلی کاتبی حئکایه ادبیاتیمیزین باشدا گلن یازارلاریندان بیری دیر. اونون بو حئکایه‌سی بو گونو قده‌ر بیلدیییمجه دفعه‌لرجه مطبوعاتدا و یا ادبی درگی‌لرده یاییلمیشدیر. اونون نثری او قده‌ر ساغلام و آخیجی دیر کی، هله 70 ایله یاخین اونون یازیلیشیندان کئچسه‌ده بو گونکو حئکایه‌میزین ایستر دیل، ایسترسه توخو باخیمدان ان دوزگون و باشدا گلن یازیلاریندان بیری دیر. کاتبی بو حئکایه سینده ادبی دیلین فورمونو قورویاراق، سئچدییی ساده و آنلاشیلان کلمه‌لرله، تئز دویولان و سئزیلن صحنه لری یارادیر. اوخوجو اونون دیلینین آخیمنیغیندا اؤزونو صحنه‌لدییی حئکایه‌نین اورتاسیندا گؤرور..
« میللی حکومتیمیزی قوراندان 10ـ 5 گون کئچمیشدی. ساعات 7 ده چوخ خسته و یورولموش حالدا ایشدن چیخدیم. یولداشلاریمین بیرینی گؤرمک قصد ایله، سویوق هاوادا یولا دوشدوم، منیم قاباغیمجا بیر کیشی بیر قیزییلا گئدیردی، بو کیشینی عایدسیز هامینیز تانییارسیز، دیلنچی‌دیر. همیشه اؤز اؤزیله دانیشار. اونون دانیشیقلاری چوخ ساده‌دیر و حیاتین ان واقعی حاللارینی خواسته سؤزلر ایله گؤستریر. من چوخداندیرکی اونو تانیرام و همیشه یول گئده‌ر‌ک قیزی دا دالینجا قاچار. اوّل گئجه اونو ایکی آی بوندان قاباق گؤردوم کی دانیشیردی:
بؤیله ده ایش اولار؟ آخشاما کیمی دولان و آخشام دا آج ـ سوسوز ائوه قاییت! منیم کیمی آداملار نه اوچون اؤزون اؤلدورمیه‌کی بؤیله ـ بؤیله گونلری ده گؤره...» - پیلوو - فتحی خوشگنابی
بو حئکایه 1324 - جو ایلده آذربایجان گونده‌لییینده نشر ائدیلمیشدیر. حئکایه‌نین دیلی اولدوقجا ساده و آنلاشیلان دیر. دیالوقلار تام گونده‌لیکده فایدالانان دیلدن عیبارت یارانمیشدیر. حئکایه‌نین توخوسودا ساده و خاطیره اساسدا اولدوغو عیان دیر. یازار هر‌نه‌یی ساده کلمه‌لرله قیسا جمله‌لرده اوخوجویا چاتدیریر. سانکی بیری سنین کناریندا دوروب بیلدیکلرینی سنله پایلاشیر. دیل ایسه ساده، دویوملو و آنلاشیلان دیر. حئکایه ایسه ادبی فورمونو زورلا قوروماقدادیر.
« گئجه ایدی، ظولمت هر یئری بوروموشدو. قار ستارخان خیابانینی بوسبوتون اؤرتموشدو. قیش فصلینده یاپراقلاری خزانا اوغرامیش آغاجلارین چیلپاق بوداقلاری، ضعیف الکتریک چیراقلاری آلتیندا گوموش شاخه‌لر کیمی گؤرونمکده ایدی. ساعات هله یئددی اولمامیشدی کی خیاواندا چوخ آز آداما راست گلمک اولاردی. تک ـ توک گؤزه چارپان پالتوولو و ایستی گئییملیلر یاخالارینی قالدیرمیش، شاللارینی بوروموش حالدا گزمکده ایدیلر، بیر چوخ یالین قات گئیمیش دیشلری تیتره‌ییب قیش پالتاری تاپا بیلمیه‌ن فقیر ـ فوقرادا سویوغون ضربیندن سورعتله یورویوب اؤز کومالارینا گیرمگه تله‌سیردیلر.»- قیزیل شعله لر - محمدلوی عباسی
بو حئکایه ایسه 1324 - جو ایلده یازیلمیشدیر. حئکایه میللی حکومت دؤورونده حاضیرلانمیش درسلیک کیتابلاریندا درج ائدیلمیشدیر. بورادا ایسه حئکایه‌نین دیلی ساده و هر بیر بوروشوقلیقدان کناردیر. جمله قورولوشلاریندا بعضی یانلیشلیقلار اولسادا، آنجاق یازار حئکایه‌نین ادبی فورمونو ساخلاماقدا باشاریلی اولموشدور. یازار ساده و بعضا قیسا جمله‌لرله اوخوجونون ماراغینی قازانماغی باجارمیشدیر.
میللی حکومت دؤورونده بیر چوخ یازارلار بیر زامانلار شیمالی آذربایجاندا اولوب اورادا سیستماتیک شکیلده تحصیل آلدیغی اوچون اونلارین حئکایه‌لری داها ادبی فورماسینی قوروماقدادیر. بو یازارلار دیلین اینجه‌لیکلرینی، نئجه قورولوشونو بیلدیکلری اوچون نثر و حئکایه‌لری اولدوقجا دوزگون و ساغلام شکیلده اورتایا چیخماقدادیر. تحصیل آلمیش یازارلاردان عباس پناهی ماکویی، میرزا ابراهیموف، قهرمان قهرمان زاده و س آد آپارماق اولار.
چوخ فایدالاندیم. ساغولون.