گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی
حمید آرغیش - ین حئکایه و مقاله‌لری
گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی
حمید آرغیش - ین حئکایه و مقالهلریقووغا گونو - حمید آرغیش
پاییزین چیسکین‌لی ، دوُمانلی گونو آیازیییردی. لوتله‌شمکده اوْلان ویشنه، شاه پالید، قوُش کیرازی، هولو آغاجلاری قیلینج تک کسه‌ن سازاقدان قوُرو شوی‌لرین ترپه‌دیردیلر. باغچالی حیه‌طین عمارت اولان طرفینده، سرین هاوانی سایمادان «قاسیم خان» اوزه‌رینه دؤشنه‌کلی تختین اوستونده اوْتورموشدو. «اوْ» چلیم‌لی و دوْلو گؤوده‌سینی بیر آز قالدیراراق ألینده اوْلان سومویو، مؤهره‌لرله تیکیلمیش دووارا زنجیرله‌نن ایته توُللادی. سونرا اؤزو اوْتوردوغو یئردن قالخیب ایته ساری آددیملادی.
دوم آغ رنگده اوْلان هوندور ایت دیشلرین قیجیردا ـ قیجیردا هافیلدادی. زنجیرین قیسا اولدوغو اوچون، ایت گوجلو قیچلاری اوسته قاوزاناراق، زنجیردن قوُرتولماغا نه قده‌ر گوجله‌نیردیسه باجاریقلی اوْلموردو. نئچه لحظه آیاقلاری اوسته سومویه چاتماق اوچون دیرناقلاری جایناقلاریندان ائشییه چیخمیش أللری ایله هاوانی سؤکوردو.
«قاسیم خان» ایسه سومویو گؤتوروب ایتین أللری چاتاجاغیندان بیر آز آرالی ساخلایاراق، اونو اؤجه‌شدیرمه‌یه چالیشیردی. «قاسیم خان» ایتین او دوُروموندان، سومویه چاتماق اوچون اؤزوندن چیخارتدیغی غضبلی سسلریندن لذت دوُیور، گولومسه‌ییردی. ایتین بوغازینا باغلانان کمسییین زنجیری جیریلداییردی.
«قاسیم خان» ایتی آرتیق اؤجه‌شدیرمه‌دن قوْرخوب، سومویو بوُراخدی. ایت ده کیچیک بیر سیچراییشلا گؤیده توتدو.
«قاسیم خان» راضی‌لیفلا :
ـ «ایکی گون آج قالما یاخشی ییرتیجی ائدیب!» ـ دئدی. «آی قانیقمیش حئیوان! ایندی بیر داینا آیینی دا سؤکه‌بیلرسن..».
ایت بیر آندا سومویو یئییب، یئنی‌دن هافیلداماغا باشلامیشدی. آغزینین سویو سوزوردو دامجی ـ دامجی. هله آجلیغی سؤنمه‌میشدی.
ـ «یوخ حئیوان! صاباح گون اورتایاجان دؤزمه‌لی‌سن. هله‌لیک بسیندی...».
بیردن: « ”قوبوش“! منیم قلیانیمی گتیر!» دئیه باغیردی.
ـ «گتیردیم.. گتیردیم خان!». دئییب، اوجا بویلو ، ساده گئیملی، آریقلیقدان کؤکس سوموکلری ساییلان بیر کیشی، سویو ساریمتیل اولان قلیانی خانین اوتوردوغو تختین اوستونه قویدو.
ـ «فقط گئجه بیر آز سوموک آتارسان گوجسوزلمه‌یه، بیر آز دا قان یئدیز..».
نئچه لحظه قلیانی چکمکه‌یه مشغول اوْلوب، سوسدو. سونرا!
- «نه دئدی ”قلینج“؟! ایتی قاپلانلا بوْغوشدورمایا گتیره‌جک‌می؟ شرطی بوْینونا آلدیمی؟».
الی قوْلتوق دورموش قوبوش حسرتله خانین قلیان چکمه‌یینی سئیر ائدیر، وجودی بیر حبّه قندجه تیریه‌ک‌دن اؤتوردو. نئچه لحظه خانین سؤزونو ائشیتمه‌ین کیمی چاشباش قالدی. لاکین بیردن دئدی:
ـ «خان ساغ اوْلسون! بیله‌سینه دئدیم.. سیز کی بو عنادچی ائلاتلاری تانیرسینیز، هله ده آدام اوْلماییب‌لار دئییردی ”قوُردئش“ سورو ایتی دیر بوْغوشسا...»
خان باغیراراق سؤزونو کسدی:
«نمنه؟ اوْ ، دؤرد پارا کندین خانی‌نین سؤزو اوسته سؤز دانیشیر..!»
ـ «خان ساغ اوْلسون! بیخود ائله‌ر! ائله کی بیلدی قبول ائتمه‌سه او بیر تیکه یئر ده گئدیر نه غلط دارتا بیلر؟ گتیره‌ر گؤزو ده چیخار..».
خان دن دوشموش دوْلو بیغلارینی چئینه‌یه‌رک :
ـ «به ندن زیققیلداییر» میریلدایاراق سوْرو وئردی.
ـ «ظاهیرده ایت اوْغلونون‌دور، اونا بیر شئی اولماسیندان قوْرخور..».
ـ «جهنّمه!!»، دئیه‌رک صحبتی بیتیردی.
قوبوش سوسدو. خان آرا وئرمه‌دن نارگیله‌نی ماراقلا سوْمورور ذوق آلیردی. تیریه‌یین دادی داماغینا چیخدیقجا، رنگ ـ روفو بوزارییردی. مخمور ـ مخمور دوشونوردو:
« بو دؤرد کند ده ”قیلیج“ قاباغیمدا دوروب. اونون اؤزو و سوروسونون داماری دا بو قوردا بنزه‌ر مودهیش، مرمی‌یه گلمز، داوا کار سالماز ایته باغلی‌دیر. سونرا ”قارا چمن“ گه‌دییی..
ـ «صاباح یولداشیم ”زؤهراب“خان بورا گله‌جک». ـ دئدی ـ «اوْنا یاراشان بیر شؤلن ترتیب ائتمه‌لی‌سن. آشپازخانایا تاپیشیر.. قوی بیزیم ده بارماغیمیزین دادین آنلاسین..».
گؤزلرین ایته زیلله‌دی. آج ایت اویان ـ بویانا وورنوخور یئری دئشه‌له‌ییردی.
ـ «گئرچکدن بو آغ دئوه قنیم تاپیلارمی؟..».
و قوبوش بیلمه‌دی خان اوْندان سوروشورمو یا نئشه پریسیندن..!
آغیزلاریندان بوغ پوسکورولن کندلی‌لر، شاشقین ـ شاشقین دؤرد دؤوره‌سی چپرلی بیر محوطه‌نین ائشییینده آرابانین بیر تکرینه باغلانمیش دوم آغ ایته، اونون ایتی، قرارسیز و وحشی حرکاتینا، تایی گؤرونمه‌میش هئیبه‌تینه، سونرا اوجا تخت اوستونده اوْتوران قاسیم‌خان و یولداشی سهراب‌خانا باخیردیلار. سهراب گوده اولدوغوندا آرتیق یوغون گؤرونوردو. باشینداکی پهلوی بؤرک و اوزونون سیزاناق اولدوغو اونو چیرکین بیر قولچاغا بنزه‌دیردی. آما هر لحظه باخاجاغینی ده‌ییشن، نارین و پارلاق گؤزلرله دیقتله زیلله‌نمه‌سی، اونو فیکیرلی و چوخ احتیاط‌جیل بیر آدام اولدوغونو گؤستریردی. او قاپلانی سوزه‌رک هم ده قاسیم‌خانا تکلیف اوچون دئدی :
ـ «چوخ گوجلودور.. دوغرودا دا ائله آدینا گؤره وار. منیم طهران ”زوْو پارک“یندا گؤردویوم آسلانلاری اینان وورسایدین بونون گؤتونه گیره‌ردی!»..
قاسیم‌خان پیققیلدادی. اونون تعریفینی بیه‌نمیشدی:
ـ «بو ایتی 50 داوارلا ده‌ییشمیشم.. اوُدوزمامیشام؟!»
سهراب‌خان ایته زیلله‌ندیکجه اونون فوق‌العاده‌لیینه داها امین اولوردو. حیس ائتدی ائششک ساییلیر.. دئدی:
ـ «من اولسایدیم هه.. آمما سن یوخ! هر حالدا هره‌نین بیر دومویو وار. منیمکی داها اوجوز باشا گلن آلیشیقدیر. خوْروز دؤیوشدورمک داها خانیم‌لار داماغینا اویغون‌دور..»
قاسیم‌خان اونون ایشاره‌سین آنلاییب قاققا چکدی. چاشکالارینی اورمو چاخیریندان دولدوردو.
ـ «من همیشه سنی آلقیشلامیشام قاسیم‌به‌ی! بئش ـ اون ایلده دؤرد کندی یییه‌لنمک، ”توغرول“ کیمی قاچاقچی و یاغی ایله باشارماق دوُوو... کاش من ده سنین کیمی ائله اوّلدن باشیما بلا اولانلاری کؤچورده‌ردیم.. آما نئیه‌ییم اوره‌ییم کؤوره‌ک‌دیر.»
قاسیم‌خان دویدو یانشاقلیغی باشلایاجاق. سؤزون کسدی:
ـ «گلدییینیزه گؤره چوخ مینتدارام. فیکر ائدیرم ایلک دفعه‌دیر بو ایتی گؤرورسوز؟!».
ـ «دوْغروسو بو زامان گلمه‌یی اصلن بینمزدیم.. بیلیرسن شهرده بیر آز قاریشیقلیق‌لار وار.. دئدی قوْدولار دا وار.. سن کی یاخشی بیلیرسن قورد دومانلی گون آختارار».
قاسیم‌خان الیله اونون کوره‌یینه چالیب:
ـ «قوْرخما! ایندی‌یه‌جن کیمسه خانا بیر سؤز دئمه‌ییب و دئیه‌مز.. آهان اودا گؤزله‌دیییمیز ایت..».
ایکی نفر زنجیرله آچیق قومرال رنگده اولان بیر ایتی چکه ـ چکه گتیریردیلر. اونلارین آردیجا قاراشین بیر یئنی یئتمه اوغلان توتغون و پوزغون اوْلدوغونو گیزلتمه‌یه چالیشان و قیزارمیش گؤزلری رغمینه آجیقدان قاشلارینی چاتمیش حالدا چپره یاناشیردی.
خانین آداملاری‌نین چکیشی قارشیسیندا ایت دیره‌نیر، دؤنوب آرخادا گلن یییه‌سینه باخماق ایسته‌سه‌ده، زنجیر اونا ایمکان وئرمیردی. بو اوزدن داها نادینج‌لیک گؤستریردی..
ـ «چوخ چابالاییر ، جانلی ـ باشلی گؤرونور..» سهراب خان گؤزون ایتدن چکمه‌دن دئدی.
ـ «ایندی جانلی ـ باشلیغینی قاپلان اونا گؤسته‌‌ره‌ر..» قاسیم‌خان غضب‌له دئدی.
ایتی چپره ساری سوروکله‌ییب ایچری بوراخدیلار. اوغلان اونو یوْشوتماغا قالخاراق باش ـ قوُلاغین توُمارلادی...
نئچه لحظه ایکی ایت بیر ـ بیرینه قانلی ـ قانلی باخدیقدا نه ائده‌جکلرینی یاخشی باشا دوشدولر.
قوُرو یئمیش‌لرله دوموک اولان قاسیم به‌ی، هامیدان آرتیق نیگران و اضطرابلی گؤرونوردو. اؤزونو ایتی شراب‌لا یوشوتماغا چالیشیردی. آبیری بو ساواشا باغلی اولانلار کیمی ایدی. سانکی اؤزو چپر ایچریسینده قوردئش”ین قاباغیندا دایانمیش کیمی ایدی..
سهراب‌خان بیر قاخ سوْموراراق یابانجی ایتدن گؤزون چکمه‌دن قاسیم‌خانا خطاب:
ـ «قوُردا آرتیق بنزه‌ییر.. اولمایا قورد توخوموندان دیر؟!» دئدی.
ـ «قاپلانا فرق ائتمز.. قورد یا قوردا اوخشار.. هر حالدا بونو قاپلان یئنه‌جک».
سهراب خان اونون دئدیکلرینی آلدیرمادان دئدی:
ـ «آما سورو ایتی خطرلی اولور..»
بونونلا بئله سهراب‌خان، قاسیم‌خانی مرجلشمه‌یه ماراقلاندیرا بیلمه‌دییینی آنلادی!
«قوردئش» کهروبا کیمی چکمه‌لی اولان بال بوْیاقلی گؤزلریله، آل اوزون دیلینی ساللایاراق لهله‌مکده‌کن قانی سوْیوق دورموشدو. لاکین قاپلان سانکی اوُزاقدا بیر شاققا ات گؤرور، بیر یئرده دینج دورماییر، هئی آتیلیر دوشور و قیریق ـ قوروق سسلر چیخارتیردی. «تورغای» ایتین قولاغینا نه‌سه دئییب ایتی آچدی. بو طرفدن ده قاپلانی آچدیلار. قاپلان سورعتله قوردئش”ه ساری یورودو، آما آرا ساخلایاراق دایاندی. بیر لحظه هر ایکی ایت دوُروملارینی یوخلادیلار. گؤز ـ گؤزه دیره‌دیلر. سونرا بیر ـ بیریندن گؤز اوزمه‌دن مئیدانی آددیملادیلار. قاپلان قاباغیندا دایانان ایتین قانی سویوقلوغوندان توکلری اورپریردی. قاسیم‌خان اؤز ایتینی اؤجه‌شدیرمک اوچون اوْتوردوغو یئردن آزجا قالخاراق باغیردی:
ـ «قاپلان!.. یومول حئیوان!..».
قاپلان بیر آن دؤنوب یییه‌سینه باخدی.. سانکی هر واخت کیمی قامچینی کوره‌کلرینده حیس ائدیردی.. بیردن قوردئشین اوستونه سیچرادی. قوردئش چییینی ایله اونون جومماسین سووا بیلدی. لاکین یئنه سایماز و سایخاش دورموشدو. اوغلان آرا وئرمه‌دن اونو تحریک ائدیردی...
بو کز ایت‌لر جانلی سارماشدیلار. قوردئش قاپلانین توُلالیقدان کسیلمیش بیر قولاغین جیرا بیلدی. قاپلان اولاییب گئری چکیلدی. آما پنجه‌لریله آتیلاراق قوردئشین چیینیندن وورب ایتی دیشلریله اونو یارالادی. قان دادی داماغینا چاتینجا سانکی قودوردو. یئنه بیر ـ بیرینه گیریشدیلر. آغیر پنجه‌لریله بیر ـ بیرینی تورپاغا چالیر، یئرده اوه‌ده‌مکله قورخولو سسلر تؤره‌دیردیلر. ایزله‌ییجی‌لر درین بیر سوکوتا دالمیش، حئیوانلارین قووغالارینی تاماشا ائدیردیلر.
قوردئش قاپلانین قارینی آلتیندان کئچیب اونون بوْینونو توتماق ایسته‌ینده قاپلان اونون آماجی یولوندان گئری چکیلدی. او حالدا اونون آشماغیندان فایدالاناراق اوستونه آتیلدی. ایت‌لر چاتاللاشدیلار. حیات قووغاسی بوتون دهشتی ایله جانلانماقدا ایدی. قاپلان حریفی‌نین بوغازیندان ـ دئمک گوجسوز یئریندن ـ توتماغا قالخدی. لاکین او آندا قوردئشین آغیر و ایتی جایناقلاری شیدّتله باشیندان ده‌یه‌رک توکلرینی یولارکن بوْغازینی جیزدی. قاپلانین دیشلری بوشالدی. آردیجا دالی آشدی... بو دفعه ایکی ایت یالنیز هورومه‌یه کیفایت‌لندیلر. هر ایکی‌سیندن قان سوزور، آراسی کسیلمه‌دن لهله‌ییردیلر. نفس‌لری سرین هاوادا دوْنوردو.
بو دؤنه اوز ـ اوزه دیدیشمه‌یه باشلادیلار. آیاقلاری اوسته قالخماقدا ضعف نقطه آرامایا چالیشدیلار..
تورغای اؤز ایتینی چئشیدلی کلمه‌لرله آلقیشلاییردی..
قوبوش شیدتله تؤوشه‌یه‌رک جاماعات آراسیندان اؤزونه یول آچمایا چالیشیردی. او سورعتله قاسیم خانا یاناشدی. بللی ایدی اوزون بیر یولو قاچمیش. قاسیم‌خانین قولاغینا دئییلن سؤزلردن سهراب‌خان یالنیز نئچه کلمه دویا بیلدی. « آلا ـ بولا گئییملی.. سیلاحلی‌لار..»
فیکری ایتی یانیندا اولان قاسیم‌خان، آغزینی دولدوروب «جهنم اول! » کلمه‌لرینی دئمه‌دن، آچیلان گوللر سسینده کلمه‌لر دوداقلاریندا دونوق قالدی. سهراب‌خان سورعتله یئریندن سیچرادی. کمرینده‌کی بئش آچیلانی چیخاردارـ چیخارتماز نئچه قورشون اونلارین بساط‌لارینی داغیتدی. بونون آردیجا اوزون توفنگ داشییان نئچه اتلی مئیدانا گیردیلر و کندلی‌لرین سسلریله آلقیشلاندیلار.
آتلی‌لارین اؤنونده اوْیناغان بیر آتا مینن گنج زابیت قارووول توتمادان سهراب‌خانین آتماغا حاضیر تاپانچاسینی یاردی.. جاماعاتین های ـ کویو مئیدانی بوروموشدو.. دئمک 21 آذر انقلابی بورادا دا پیروز اولموشدو.
گؤیون بؤیرو قان رنگینه چئوریلن چاغ، ایکی خان سورودن آیریلمیش داوار کیمی سیلاحلی عسکرلرین اؤنونده باخچاجیغا طرف گئدیردیلر. تورغای و آتاسیندان سئوای هامی اونلاری ایزله‌ییردی.
آتا ـ اوغول چییین ـ چییینه چپره دایاناراق گولومسه‌ییردیلر. . چپرین اورتاسیندا بوغازی ییرتیلمیش و آل قانینا بله‌نن قاپلانین کؤکسو اوسته قوردئش دورموش غلبه ماهنیسی اؤتور کیمی داغلاردا زینگیلده‌ین سسی ایله اوُلاییردی.
