سون بؤلوم:
مانقورت
یازار : توغرول آتابای
I
اورمانلار، داغلار، بوزقیرلار قفسه سالینمیش آلا قورددان اوزاقلاشدیلار. خیرچین حیوان زنجیرله باغلی ایکن قفسده قیوریلاراق وورنوخوردو. یورولدوغوندا اؤفکه ایله، دمیر چوبوقلارین چئورهسینی آلان دوستاقچی کیشیلره باخیردی. اونلارین گؤزو ماراقلا، قورخماقسیزین قیوراق، ایری گؤوده لی آلا قوردا تیکیلمیشدی.
کیشیلردن بیری، جیر و بویوروجو سسله دانیشیردی:
ـ «سیز منیم پئشهمی ـ وحشی حیوانلاری همیللشدیرمگی ـ دوغرودان اؤیرنمک ایستهییرسینیزسه، " آج قارنین اینامی اولماز! " ایلکهسینی اونوتمامالیسینیز. دوشمنینیزین قارنی سیزین چؤرک یولونوزدور. هر تورلو اؤتکملییی اووماق، هر عینادی سیندیرماق اوچون ان کسه یول!... بو آلا قوردا باخین: شیشهین بیر ییرتیجی جاناواردیر. اؤزگورلوگونه گووهنیر؛ یوروش گوجونه اؤیونور. سانکی، چوخ سورمهدن دَییشیب یومشاجیق بیر ببه کیمی اویساللاشاجاقدیر! "
او ـ آریان بَی ـ دیشلرینی قیجیردیب لوغاز اوچون قورددان:
ـ «گؤره سن سئوگیلی قوناغیمیز نه کئفده؟!» دئیه سوردو.
ائله بیل اونون دیلینی بیلیر؛ حیوان دا اونون دیلینی آنلاییردی. آلا قورد خیریلداییب دار قفسده، زنجیرینین اوزاندیغی قدر اویان ـ بویانا وورنوخدو. هورکونج، قورخونج سسلر ایله قیوانجسیزلیغینی بیلدیردی. ایکی آیاغی اوسته قالخیر، آز قالیردی مفتیللر آردیندان ایزلگیجیلری پارچالاسین... بیر سوره یاد حریفلری هدلهدیکدن سونرا آغزی کؤپوکلنهرک سوسدو.
ـ «بو او دئمکدیر کی: "منیم یئمک واختیم چاتیب؛ بیر زادلار گتیرین!" آنجاق او، بیزیم دوستاغیمیز اولدوغونو، بورادا منیم تکجه امر ائدیجی اولدوغومو بیلمهلیدیر!»
آلا قورد، دیشینین دیبیندن آجیقلی ـ آجیقلی قیغیلدادی.
ـ «ایندی ایسه، " قوردلار کیمسهدن فرمان دینلهمز!" دئییر. سن آرتیق قورد دئییلسن:» ـ دئدی بای آریان، ـ «قفسه قاتیلینجا، آرتیق بویروق قولو بیر نؤکرسن! منیم ایستهدیییمی ائیلهمهلیسن. آنلادین می؟»
قورد بیر داها قورخماقسیزین اولادی. آریان بی:
ـ «نمنه؟! " هئچ وعده بیریسینه نؤکر اولمام " می دئییرسن؟ سن منه باش اَیمهلیسن!» ـ دئدی. «چونکو سنین ان ایلکین احتیاجلارینی قارشیلایان منم!»
آلا قورد یئنه عصیان علامتی اولاراق زنجیرینه گوجهنیب هافیلدادی.
« "بئله ایسه یئمک ایستهمیرم!" دئییر. بوراخین آج قالسین. او سئومهدییی ایشی گؤرمهیه مجبور دئییل.»
اوستاد سونرا اؤیرنجیلرینه اوز توتدو:
ـ «بو دیکباشین، آج قارنینین جاوابیندا نئجه گوجسوز قالاجاغینی تئزلیکله گؤرهجکسینیز!»
حیوانات باغچاسینین بو تایینا کیمسه یاناشانمیردی. توک اورپهدیجی وحشی بیر اولاییش دویولوردو؛ اورمانلارین، داغلارین، بوزقیرلارین اؤزلهمی ایله دولو بیر چینلاییش...
II
ایلک اؤنجه ایشکنجهلر باشلاندی. الچاتماز یئردن ائندیریلن قیرمانج وورغولاری قارشیسیندا قفسی قوپارماق ایستهین جیرناقلاری، دیشلری ایله اؤزونو بارماقلیقلارا چارپاراق کوکرهییردی. قارا گئییملی کیشینین سوپاسینین باشینا اَندیریلیشی چووومالارینا سون قویدو. و قانلی ـ قادالی گؤودهسی بایغین ـ بایغین یئره سریلدی. دوشمن، دوشوندویوندن داها گوجلو، داها قورناز، داها بیلینمز ایدی. باغیریشلاری، اولاییشلارییلا بئله، هر اؤینه باییلانا دک اؤلسییه تاپدانیر، قامچیلانیر، ایشکنجه اولونوردو. آنجاق، ازیلدییینه، کیچیمسندییینه باخمایاراق او هله هئیبتله باشینی دیک توتوب مغرور باخیشلاری، اؤتکم داورانیشلاری ایله موجادیلهیه دوام ائدیردی. هله ده حیوانات باغچاسینین او بوجاغینا قورخودان کیمسه یاناشا بیلمیردی...
آخشاملار، حیوانات باغچاسینین ان قوزئییندن بیر قوردون یانیقلی اولاما سسی ائشیدیلیردی. بو اولاییش، قالین مئشهلرین گیزملی قورخوسویلا دولو ایکن گئتدیکجه یازیقلاشیر، قارانلیق اورمانلارین اؤزلمینی یانسیدان نیسگیللی اینیلتیلرله بیتیردی...
بونلار بیر یانا، یالقوزاق قوردون قارنی آج ایدی. یئل کیمی اؤزگورجهسینه یئمینی قووالاییب اوولادیغی او گونلری آنیمساییردی آجی ـ آجی...
او باییلمیشکن نئچه سوپالی هئیوره ایچری گیردیلر. چیینینه یئکه بیر شیرینقا باتیردیلار. اویوشدوروجو، دامارلارینا سیزیب قانینا قاریشیرکن ایچدن ـ ایچئ دایانیلماز بیر اویساللیق و اویوشمه ایله قاریشیق توتارسیزلیق و دینجلیک دویغولارینا قاپیلدی...
III
بای آریان قفسین هندهوَرینه توپلاشان اؤیرنجیلرینه اؤیود وئرمکده ایدی:
ـ «گؤردویونوز کیمی ایشکنجهلر اونو داها دا قودوردوب دیرندیریر؛ اوندا عصیان روحونو، قورورلو موجادیله حیسّینی اویادیر. آنجاق گؤرون بو سسسیز ایشکنجه ـآجلیق دئییلن ان ییرتیجی حیوان ـ نه ائدهجکدیر اونا!»
سونرا قوردا دؤندو:
ـ «گؤرونور یامان آجیخمیسان! اؤزونو بوش یئره عذابا ـ اؤلومه سالما. آج اولدوغونو اعتراف ائت؛ ایستهدییین قدر ات قازان!»
آج قورد ائلهجه سوسقون ـ سوسقون، زاغارـ زاغار باخیردی.
ـ «سؤزومه باخ! دیکباشلیق ائلهمه حیوان! آجلیغینی اعتراف ائت ده قارنین دویسون!»
آج قورد، اونون دئدیکلریندن بیر زاد قانمیر، دیلینی آنلایانمیردی. آما یاواش ـ یاواش بونا دا مجبور اولوردو. اؤزلوگونو بوراخیب بو انایین وارلیغین اؤزللیکلری ایله داورانماقدا اولدوغونو آنلاییردی. چؤکوب ایکی قولو اوسته اوزاندی؛ یاواشجا میریلداندی.
آریان بی ریشخند ایله قیمیشدی:
ـ «هری، ایندی اولدو. ساغول اردملی حیوان!»
بای آریانین بیرجه چیرتییی ایله قوردون قاباغینا بیر شاققا اوو اتی آتیلدی.
اتی آج گؤزلولوکله ییرتماغا باشلادی. ایستی، قانلی تزه اته چیخمازدی؛ آنجاق، " آجین آندی، آند اولماز!" ـ دئیه دوشوندو...
IV
او گون، حیوان ائییتمهنی قوردا:
ـ «بوگون یئیهجک ایستهییرسنسه دئدیییمی ائیلهمهلیسن!» دئیه گؤستریش وئردی.
قورد اؤفکه ایله میریلداندی: من بیر ییرتیجییام. هئچ ده همیل اولمام سیزه!
آریان بی:
ـ «چوخ آتیلیب دوشمه!» ـ دئدی.ـ «سندن ایستهدیییم چوخ قولایدیر: اودانین ایچینده دولاشیب، "دور!" دئدیییمده دورمالیسان!»
قورد اؤز یانیندا، بونون اؤنمسیز بیر ایستک اولدوغونو، دانقالیق ائدیب دیرنهرک آجلیق چکمگینین عاغیلسیزلیق اولاجاغینی دوشونوردو. و باسیریغیندا فیرلانماغا باشلادی. آغا سرت، بویورغان افادیله قومود وئردی:
ـ «دور!»
قورد یئریندهجه دوندو. آریان بی دویغوسوز بیر بیچیمده یاواشدان"ساغول!" دئدی.
جیرهسینی آلدیغیندا گؤزلری پاریلدادی. بو دؤنه خؤرَگی دوندورولموش ات ایدی.
ایستی اوو اتیندن ائندیرگهنیب دونوق آت ـ آشقالا راضیلاشماق آجیغینا گلیردی. آما اعتراض ائتمهدن بونا دا قیـییب دؤزدو.
خوجا، اؤیرنجیلرین:
ـ «عنادی تامامییلا سیندیریلمیشدیر.» ـ دئدی .ـ «نئچه گوندن سونرا بو قورد یاپماجا کاغیذ جاناوارا دؤنوشهجکدیر!»
V
حیوانات باغچاسیندا دینجلیک ایله تاماشاچیلارین حیران باخیشلارینا سرگیلنمک، اونلاری اَیلندیرمک ائله ده آغیر بیر ایش گلمیردی بیلهسینه. گئتدیکجه بئله راحات یاشاییشا آلیشیردی. اتلنمیشدی بئله.
اونون، "من آجام. مندن دولانیب دورمامی ایسته!" دئین یالواریجی باخیشلارینی گؤرن بای آریان اؤیرنجیلرین:
ـ «گؤرون نئجه یوموشانمیش!» ـ دئدی. ـ «داها قومودلاریمی سئوهرک گئرچکلشدیریر!»
سونرا قوردا قاندیردی کی: ایت کیمی هورمهلیدیر؛ یوخسا یئمک ـ مئمک وئریلمیهجکدیر! قورد شاشیردی. آما،" سن کؤپک سویوندانسان؛ ایتسن، ایت! هافیلدا!" دئدیکلرینده، دیشلرینی آجیقلا قیجیرداتدی. آنجاق حیرصینی گیزلهییب اؤزونه "بو دا مان دئییل!" دئدی، "ایت سسی چیخارتسام، بیر آز دا باشیم دوموک اولار!"
بیر آز دوشونوب کؤپک سسینی یانسیلادی:" هاـ او! هاـ او! هاـ او! "
آغا قاش ـ قاباغینی ساللادی. دارغین ـ دارغین:
ـ «بو نه سسدیر؟» ـ دئدی.ـ «سن بو آنقیرماـ بانقیرمایا هافیلداماق می دئییرسن؟!»
قورد یئنیدن ایچدنلیکله کؤپک سسی چیخارتماغا چالیشدی. آما، ائله ـ بئله قاش ـ قاباقلی دوران بای آریان تحقیرله :
ـ «کس سسینی! سوس آرتیق!» ـ دئدی.ـ «ایتلرین ده آبیرینی آپاردین! بو گون کؤپک دیلینی یاخشیجا اؤیرنمهیه فرصتین وار. صاباح سینایاجاغام. سیناقدان کئچنمزسن آجلیغی گؤزونه آل!»
دئییب اوزاقلاشدی.
داها گئجهلر، حیوانات باغچاسینین او کونجوندن کئچسهیدین، گؤردویون زاد یازیق ـ یازیق باخان، هردن ایتلر کیمی هافیلداماغا چابالایان ائوجیل بیر قورد ایدی. اولاماغی اونوتموش، ایته دؤنموش بیر جاناوار، هافیلداییر، هافیلدایا بیلمیر؛ بونا گؤره تاماشاچیلار طرفیندن گولونجه قویولوردو لهجهسی!...
VI
ـ «هافیلدا، پایینی آل!»
اؤزونو اونوتماغا چالیشان قورد هافیلدادی: " هw، هw، هw! "
آغا، چپیک چالیب سئوینجل:
ـ «ساغول!» ـ دئدی.ـ «ایندی مدرنلشدین! سن دوغرودان دا سویلو حیوانسان! لاپ قولاغی تزهجه کسیلمیش کوچوکلر کیمی هافیلداییرسان!»
آردیندان قاباغینا، ات شاققاسی یئرینه سورـ سوموک، شیرـ شینتیر توللادیلار. اعتراض یئری یوخ ایدی:
ـ «سن ایتسن! ایت ده تکجه سورـ سوموک یئیر! یوخسا قانیخیب قودورار!»
نه ایسه بونا دا راضیلاشماق، آلیشماق اولوردو...
داها اورمان هاواسینی، اوو دادینی، حرّـ ارکین یاشاییشینی، توسونلوغونو، دیکباشلیلیغینی، اوزاق چاغلارا عاید هر بیر زادینی ـ سسینی بئله اونودور، یادیرغاییردی...
VII
بسلهییجی، قوردون قفسینه هله یاناشمامیشکن جاناوار ترمه ـ تلهسیک اؤزـ اؤزونه، کؤپک کیمی هافیلدامایا باشلادی. ندنسه بو داورانیشی آریان بیین قاش ـ قاباغینی آچمادی. جاناوار یالماناراق سانکی "گؤر نئجه گؤیچک هافیلداییرام!" دئیرجهسینه سورتونور، قویروغونو بولاییردی. آغا:
ـ «هایدی، ائششک کیمی آنقیرمالیسان!» دئیه بویوردو.
جاناوار پؤرتدو. دیشلرینی قیجیردیب دارغینلیقلا میریلدادی: من، سسیندن بوتون جانلیلارین دیرینـدیرین اسدییی قوردام؛ ایندی بویول آنقیریم می؟ اؤلسم ده بو ایشی گؤرمم!’
بسلهییجی، دینمزـ ائلهمز قورد دامیندان چکیب گئتدی.
VIII
ائییتمن، یئره سریلمیش جاناواری گؤرونجه، قیمیشاـ قیمیشا:
ـ «ائله بیل سنین گؤیلون یئمک ایستهمیر!» دئدی.
جاناوارین آغزینین شوشاغی آخیردی.
ـ «یئیهجک ـ ایچهجک ایستهییرسنسه، آنقیرسانا، وئریم!»
جاناوار تبتی، داغلاری، اورمانلاری آنماغا چالیشدی دا باشاریسیز قالدی. باشلادی گؤزو یومولو آنقیرماغا.
ـ «آنقیرماغین هئچ ده اورَیه یاتمیر!» ـدئدی سویلو پاترون ـ « آنجاق، من اولدوقجا کؤوریم، آجیـییرام سنه؛ دئیرم بیر تیکه ات وئرسینلر.»
او گون قاباغینا توللانان یئمک آت ـ آشقال و چؤرک خیرداسیندان آرتیق بیر زاد دئییلدی. یئنه خؤرگینده اویوشدوروجو دادی واریدی. لاکین، تیتیزلیک بیر یئره چاتماز دئیه دوشوندو.
بونجا سیخینتیدان سونرا باشینا گلهجک یئنی اویونو گؤزلرکن باشینا او سیخیجی تاسمالاری کئچیردیلر: بئلهلیکله بورونتاغا، کمسییه، یوینهده آلیشمالی اولوردو...
IX
بوگون بسلهییجی، جاناوارا دَییشیک بیر تاپشیریقلا گلدی:
ـ «منیم نطقیمین گیریش بؤلومو قورتولدوقدان سونرا، حیرانلیقلا چپیک چالیب آلقیشلا؛ هنیمی یئتیر!...»
جاناوار ”اولسون" دئیه دیزه چؤکدو.
بای آریان دانیشیغینا باشلادی:
ـ «ای وطنداشلار! بیلین بیز دونیانین ان اسکی، ان سویلو، ان اویغار اولوسویوق!... بیز همیشه اوغورلو، باشاریلیـییق!... دونیانین ان گلیشمیش، ان قاباقجیل اؤلکهسی، ان موتلو خالقیـییق!... بیز اوستونوک!... بیز قنیرسیزیک!... بیز باشاریلیـییق! بیز... بیز... بیز!...»
جاناوار باشینی بولاییب بوغازیندان بیر"تاخیم آنلاشیلماز سسلر چیخارتدی: "منی باغیشلایین! من بیلیکسیز، کولتورسوز، مدنیّتسیز بیرییم. سیزین سؤزلرینیز چوخ ماراقلیدیر؛ لاکین من باش تاپانمیرام. خوشونوزا گلسین دئیه چپیک چالیرام!"
و آلقیشلادی.
ـ «بیلیرسن می؛ منیم آلاچیلیقدان، ایکیاوزلولوکدن زهلم گئدر. بونا گؤره بوگون جریمه اولاراق اوروج توتاجاقسان!»
X
اؤته کی گون جاناوارین اؤنونه بیر باغ اوت آتیلدی: ـ یئ!
جاناوار یئریندن اوینادی. قاورامسیز سسلرله اولادی. هوردو. آنقیردی. قارشی دوردو: ‘ااو... آااو... هاو هاو... آنق!...’ (بو نه دئمکدیر؟ من اوتجول دئییلم، اتجیلم!).
بای آریان:
ـ «سن ائششکسن! ایندن بئله یالنیز اوت ـ آلاق یئمهلیسن!» دئییب گئتدی.
بیر هووور کئچدی؛ جاناوار یامان آجیخدی. اوتدان بیر آز یئمهیه یئلتندی. دادیندان اورگی قالخدی. گئری چکیلدی. نه وار کی، بیر هووور سونرا آجلیق یئنه آخین ائتدی و او، یئمه یاناشدی. یاواش ـ یاواش اوتلاری دادیمسادی...
XI
تؤرهلی ـ باشلی خالتالانیب اویساللاشدیغی گون، ائییتمن و اؤیرنجیلری، قورد و قفس گؤزدن یوخ اولدولار: جاناوار دؤنوب سیرادان بیر شهرداش اولدو؛ قفس ایسه قالابالیق شهره دؤنوشدو...
XII
تاماشاچیلار وریندن کیچیمسنن، هر اوشاغین بیلهسینه اؤجشمکله اَیلندییی تهلکهسیز بیر جاناوار... آجلیق؛ عینادین، ارادهنین سینماسی؛ آشاغیلانما... سیرک حیوانی؛ آیی اوینادانین گؤستریشی ایله اویون بزیهرک خالقی آنورماللیغی ایله گولدورن زاواللی... باغ قوروقچوسو: سووساقلیق اوزوندن یاراییشسیز قالماق... داوار ایتی: باشاراتسیز و ‘خاین’ آدلاندیریلماق؛ سورونو قوردا وئرمک؛ ایشدن آتیلما...
شهرین آرتیقلاریندا، کوللوکلرده سومسونورکن ترن کؤپهلری کیمی ذهنیندن کئچیردی بونلار. سوی ـ سوپونو، کؤکونو ـ کئچمیشینی، کیملییینی، اؤزگور یابانی یاشامینی یادیرغامیشدی؛ سسینی، دیلینی بئله اونوتموشدو. اؤزلوگو اویوشدورولموش، یارادیلیشی یوزلاشمیش، داورانیشلاری دییشمیش، قورورو سینمیش، دوغال اؤزللیکلرینی ایتیرمیشدی. نه جیرناقلاریندا، دیشلرینده، گؤزلرینده او اسکی کسکینلیک وار ایدی، نه ده قاسلاریندا، دماغیندا او اسکی گوج... دینج، اوسلو، باش آشاغی، یاخشی بیر شهرداش!
اوشاقلار گوله ـ گوله بو تهلکهسیزلشمیش کؤپهیه داش آتاراق اَیلهنیردیلر. آرتیق، اؤز یئمینی اوولایانمایان، اؤز آیاغی اوستونده دورانمایان جاناوارا، عیناد و عصیان دا اؤلوم دئمک ایدی، شنلییی ترک ائتمک ده...
بلدییه ماشینی، الینده اوو توفنگی اولان ایشچیلرله یاخینلاشماقدایدی. گؤرولیلر هردن دینجلییی، گوونلییی پوزان یاراماز سولک ایتلری بیررـ بیرر قورشونلایاراق اوولاییردیلار...