"مانقورت" و گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتیندا ایکی بویوتلو ...

دؤردونجو بؤلوم:

تاریخی و میللی حادیثه‌لری گونده‌مه گتیرمک و اونلار اونوتولماسین دئیه موتیوه آلماق:

گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی چوخ اوزون بیر تاریخه مالیک دئییل. ایلک حئکایه نمونه‌لریمیز بو گونکو آنلامدا 1300 ـ جو ایلدن بری اورتایا چیخمیشدیر. لاکین همین قیسا دؤنمده بیر چوخ یازاریمیز میللی و تاریخی گونلری موتیوه آلمیش و یازیلاریندا اونلارا توخونموشلار. بو تاریخی اولایلاردان بیری گونئی آذربایجانین میللی حکومتی‌نین قورولوشو ایدی. گونئی آذربایجاندا میللی حکومتین قورولماسی بؤیوک بیر حادیثه کیمی میللت طرفیندن قارشیلانمیشدیر. بیر ایل دوام ائده‌ن میللی حکومت زامانی بیر چوخ مدنی و توپلومسال ایشلر آذربایجاندا یئرینه یئتیریلدی. آذربایجان تورکجه‌سی رسمی اؤلکه دیلی اعلان ائدیلدی. آنا دیلده مدرسه و مکتب‌لر آچیلدی. شهرلرده گئنیش تیکینتی ایشلری باشلانیلدی. اقتصاد و جاماعاتین یاشامی اوغروندا چوخ قابلیتلی ایشلر و آددیملار گؤتورولدو.. بیر سؤزله دئسه‌ک آذربایجان گولوستان اولدو.. بو اؤنملی حادیثه شوبهه‌سیز کی گونئی آذربایجان یازارلاری‌نین بیر چوخ اثرلرینده عکسینی گؤستره‌جک ایدی.. ائله میللی حکومت دؤورو قلم چالان فتحی خوشگنابی، محمدلو عباسی، علیقلی کاتبی و س. یازارلارین اثرلرینده بو اؤنملی حادیثه‌نین ایزینی گؤروروک. میللی حکومت بیر ایل سونرا تهران قوشونو واسیطه‌‌سیله قانا چکیلیر. میللی حکومت طرفیندن اینشا ائدیلمیش ایشلر و تدبیرلر آرادان قالدیریلیر. شاعیرلر و یازیچی‌لار سورگون ائدیلیر و بیر چوخ گونئی آذربایجانلی دوستاقلارا یوللانیلرلار. تورکجه کیتابلار یاندیریلیر و آذربایجان تاریخی‌نین قانلی واراقلاریندان بیری یارانیر. دار آغاجلاری قورولور و چوخلو اینسان قتل عام ائدیلیر. دئمک معاصیر سوی قیریمی کیمی بیر حادیثه یارانیر.. بو آجی حادیثه یئنه گونئی آذربایجان یازارلاری‌نین اثرلرینده عکس ائتدیریلیر. بو یازارلاردان گنجعلی صباحی، عباس پناهی ماکویی و س آد آپارماق اولار. معاصر حئکایه‌میزده گونئی آذربایجان یازیچیلاری هامان میللی حکومتی و اونون آذربایجانا گتیردیکلری نائلیت‌لری گؤز اؤنونه سرمک‌له حاکمیت‌ طرفیندن سوکوت ایچینده ساخلانیلان تاریخیمیزی دیری ساخلاماغا چالیشیرلار. اونلار بول ـ بول میللی حکومتدن یازیر و بونو خاطیرلادیرلار کی آذربایجان واختیله باغیمسیز بیر اؤلکه کیمی ایدی و مستقل دیل، تاریخ و ادبیاتی واردیر.. بو گون میللی حکومت دؤورنو موتیو آلان یازارلاردان حمید آرغیش و توغرول آتابای"یی آد آپارماق اولار.

حاکمیت طرفیندن ایره‌لی سورونن سیخینتی و تضییق‌لره توخونوماق:

1325 ـ جی ایلدن اعتبارا یعنی آذربایجان میللی حکومتی دئوریلدیکدن سونرا آذربایجان میللتی آغیر بیر باسقی و تضییقه معروض قالدی. پهلوی حاکمیتی آذربایجانین بوتون حیات و مدنیتینی باسقی آلتینا آلدی. دیلینی محو ائتمه‌یه چالیشدی و مکتب‌لرده یازیب ـ اوخوماغینی یاساقلادی. اؤلکه‌نی بؤلگه – بؤلگه بؤلدو و اونلاری آییرماقلا آذربایجان وارلیغینی گوجسوز قیلماغا چالیشدی. حاکمیتین بو آسیمیلاسیون سیاستینه قارشی اعتراضلارا شیدتله تپکی گؤستریردی. بیز بو تپگی‌نین ایزینی 1357 – جی اینقلاب اثرینده اورتایا چیخان یازی و ادبیاتدا گؤروروک. 1357 ده اولان اینقلاب پهلوی‌لر سلاله‌سینه تاریخه گؤمدو. آنجاق او سلاله‌نین منفی دوشونجه و فیکیری سونرا حاکمیته گلن‌لرین بیر چوخوندا سیلنمه‌میشدی. آسیمیلاسیون سیاستی تام شیدتله دئمه‌سک، نرمال و آراسی کسیلمه‌دن داوام ائتدی. آذربایجان و تورکه اولان منفی باخیش ایزله‌نیلدی.. 1376 ـ جی ایلده ایراندا گئده‌ن سئچگی‌لردن سونرا بیر آز آچیق آتموسفر اؤلکه‌یه اسدی. گنج و اؤیره‌نجی بیر نسیل آذربایجاندا جانلاندی و گوجلندی. بیر چوخ اؤیره‌نجی‌سل درگی و آیلیق نشریه یایینا چیخدی. بیر نئچه آی دوام ائده‌ن بو آچیق آتموسفئرده آذربایجان تورکو حاکمیت طرفیندن آپاریلان سیاسته قارشی حرکته کئچدی. حاکمیت باشچیلارینا خطاب چوخ احتراملا اعتراض مکتوبلاری یازیلدی و بو مکتوبلاردا آذربایجان هر بویدا گئریده ساخلانیلدیغیندان گلئیلندیلر. آنجاق حاکمیت سوکوت و بعضا بوش ایفاده‌لرله بو اعتراضلاری قارشیلادی. آنجاق چوخ چکمدی آچیق آتموسفر یئنه‌دن سیخینتی حالینی آلدی و هر زامانکی کیمی بیر چوخ اعتراضچی آغیر تضییق‌لره معروض قالدیلار. گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی اوغروندا چالیشان یازارلارین بیر نئچه‌سی بو حاکمیتین سیاستینی اثرلرینده عکس ائتدیرمه‌یه چالیشدیلار.

«سون گونلری داها دا ده‌لی‌لشیردی. او دوهالی، یوکسک دوشونجه‌لی، قارتال فیکیرلی مبارز اینسان ـ ان یاخین سیرداشیم ـ تمامیله چیلدیرمیشدی. بوتون دوستلارلا ایلیشکی‌سینی کسمیشدی، تانیش آداملار یانیندان داش کیمی اؤتوردو. هامیدان قاچیردی. هئچ کیمسه‌یه تانیشلیق وئرمیردی. دفعه‌لرله دوروب منه باخمیشدی هورت ـ هورت؛ سونرا سورعتله اؤرتموشدو.

بیر گون لوت ـ چیلپاق چیخمیشدی کوچه‌ده شیدیرغی یاغیشین آلتیندا باغیریردی، اوخویوردو چیلیغین ـ چیلغین ... پیچیلتی‌لار دئدی ـ قودولار واردی آغیزلاردا:

ـ آپارمیشلار ایینه وورموشلار.. داوا یئدیرمیشلر...

ـ ایشکنجه اثرینده عاغلی چاشیب...

ـ هامیمیزی ساتمیش؛ اوندان ساغینماق گره‌ک!....»

«کیملیک‌سیز» اؤیکونون باشلانیش بؤلومو. یازار: توغرول آتابای.

و یا هامان ایللرده قلمه آلینان باشقا بیر اؤیکودن:

«کیمسه‌ "اونو" ساتمیشدی‌ کی‌، یازین‌ ایلک‌ گونلرینده‌، عطیرلی‌ و سو پرده‌سیندن‌ یارانان‌ بیر کؤنول‌ اوْخشایان‌ هاوادا قامارلاندی‌...

گؤزلری‌نین‌ اؤنونده‌ قارا و اوُلو کؤلگه‌لر چاخناشیردیلار. آغیزیندا آجی‌ بیر آغرینی‌ سئزیردی‌.. اوره‌یی‌ شیدتله‌ چیرپینماغا باشلامیشدی‌. دامارلاریندا آخان‌ قانلار دالغالانیردیلار. بده‌نی‌نین‌ کئی‌ اولماغین‌ دوُیوردو. تؤوشمه‌یه‌ دوشموشدو. درین‌ و آغیر بیر بوشلوقدا گؤروردو اؤزونو.. قوْلاقلاریندا باغیرتی‌ سسلری‌ محو اولوردو...

ـ "دئیه‌جه‌یم‌.. هر نه‌ ایسته‌سز.." ـ اؤز باغیرتی‌سیندان‌ داشلاندی‌....»

 «جهنم ایلییی» اؤیکوسونون ایلک پاراگرافی. یازار: حمید آرغیش.

و ماراقلی بو کی بو اثرلرین چوخو ارشاد ایداره‌سی طرفیندن چاپ ایذنی اولاراق یاییلمیشدیر.

بنزه‌تمه و استعاره فورمادا یازماق:

گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتیندا بنزه‌تمه و استعاره شکیلده حاکمیت طرفیندن اورتایا قویولموش قیرمیزی چیزگیلره ساتاشماق بعضی یازارلار طرفیندن چوخ باجاریقلا قوللانیلمیشدیر. استعاره و اؤرتوک ایچینده سؤزو دئمک و بیر خاراکتئری بیر چیرکین عنصوردن میثال اولاراق اورتایا قویماق آذربایجان ادبیاتیندا چوخ اسکی بیر تاریخه مالیک دیر. آذربایجان کلاسیک شعرینده بئله چوخلو اثر تمثیل و بنزه‌تمه‌ اوسلوبوندان یارارلاناراق اورتایا چیخمیشدیر. کلاسیک شاعیرلریمیزدن فضولی و اونون مشهور اثری اولان «بنگ و باده» بو سیرادا یازیلان اثرلردن دیر. گونئی آذربایجان حئکایه‌سینده ایسه بعضی یازارلار تمثیل اوسلوبونو اؤز حئکایه‌لرینده قوللانمیشلار. بو سون ایللرده تمثیل اساسدا یازیلان ان دولغون و گوجلو یازیلاردان بیری توغرول آتابای طرفیندن یازیلمیش «مانقورت» اؤیکوسو اولموشدور. مانقورت اؤیکوسو ایلک دفعه 2001 ـ جی ایلده هامان آدی داشییان کیتابدا یاییلدی. سونرا بو اؤیکو دفعه‌لرله اینترنت ده مختلف سیته‌لرده باسینا چیخدی. یازار ایسه بو آرادا بعضی ده‌ییشیم‌لر اونا آرتیردی. «مانقورت» اؤیکوسونون آنا خاراکتئری یازارین ایفاده‌سیله دئسه‌ک «اورمانلار، داغلار، بوزقیرلار قفسه سالینمیش آلا قورددان اوزاقلاشدیلار.» آلا قورد(سیز اوخویون بوزقورد) دور. او قفسه سالینمیش و «آریان» آدلی بیر حئیوان همیللشدیرن طرفیندن رام ائدیلیر. «آریان» بو قوردون دیره‌نیش و گوونینی سیندیرماق اوچون قارین و آجلیق سیلاحیلا قارشی چیخیر. آلا قورد عیصیانا قالخیر، آنجاق آجلیق اثرینده ایسته‌کلریندن واز کئچیر و بو ایش او قده‌ر داوام ائدیر کی قورد ایت‌لر کیمی هورومه‌یه، ائششک‌لر کیمی آنقیرماغا بئله بویون أییر.. نهایت قورد اؤزلویوندن چیخیر و اویساللاشیر.. ائله او اؤزلویوندن چیخیب اویساللاشدیغی آن داها قفس، «آریان» کیمی‌لره گره‌ک قالماییر.. چون او زامان قورد سیرادان بیر وطنداش اولور..

آتابای‌ین بو اؤیکوسونه اونلار صحیفه‌ آچیقلاما یازماق اولار. حئکایه تئخنیک‌لریله دولو بیر اثر و عینی حالدا چاغداش حئکایه ادبیاتیمیزین ان دولغون و گوجلو یازیلاریندان بیری. بو تمثیل و استعاره ایله دولو اولان اؤیکونو بورادا کامیلجه گتیره‌رک اوخوجونو اوندان آلا بیله‌جه‌یی سؤزلرله باش ـ باشا بوراخیریق.