"مانقورت" و گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتیندا ایکی بویوتلو ...

اوچونجو بؤلوم

ـ آد و کیملیگه‌ دایانماق و یئری گلدیکجه اونو وورغولاماق:

گونئی آذربایجان حئکایه‌ ادبیاتینا عائید چاپ و نشر اولان اؤیکولره اؤته‌ری بیر باخیش بونو گؤستریر کی، اکثریتده بوتون یازارلار اؤز کولتور و فرهنگ‌لرینه اینانیر و اونون نشری اوغروندا چالیشیرلار. اونلار یاراتدیغی خاراکتئرلرین تامامی دئمه‌سک بیر چوخو آذربایجانلی و تورک دورلر. خاراکتئرلرین آدلاری‌نین بیر چوخو تورک آدلاردان سئچیلمیشلر.. آذربایجان دیلینده یازیلان اؤیکولرده فارسی آدلارینا راستلاشماق چوخ چتین و بعضا ایمکانسیز دیر. خاراکتئرلرین بعضی‌ داشیدیغی آدلار بیله اسکی تورک آدلاریندان سئچیلرلر.. بو گون آذربایجان حئکایه‌لرینده اورخان، ایلقار، یاشار، ترلان، خاتون، سلجان و س چوخ ایشله‌نیلن آدلاردان دیرلار. هابئله یازارلار بیر چوخ میللی قهرمان‌لارین آدلارینی حئکایه و اؤیکولری‌نین آنا خاراکتئری اوسته قرار وئریرلر.. چوخ قوللانیلان و سیخ ـ سیخ راستلاشدیغیمیز آدلاردان بابک، ستار و س آد آپارماق اولار.. بو اساسدا حاکمیت طرفیندن تورک آدلارینا قارشی چیخماق بیر چوخ یازارلارین اثرینده عکس ائدیلمیش و اعتراض اولاراق گونده‌مه گتیریلمیشدیر.

«اوغلو دونیایا گؤز آچان کیمی، اونا سیجیللی آلماق فیکرینه دوشدو. اوشاق اوغلان ایدی و اوشاق اولمادان، اونون آدینی «ائلدار» قویموشدو.

اوشاغین آتاسی، اوشاق اوچ گونلوک اولان گون ثبت احوال ایداره‌سینه ساری یوللاندی. ثبت احوال ایداره‌سی‌نین مامورلاری «ائلدار» آدینی تانیمیردیلار و اوشاغین آتاسی، اونلارلا چکیش ـ برکیشده ایدی. سیجیللی وئرن مامور دئییردی: «آد قحط‌لییی دئییل کی، آدین دَییش. نه چوخ آد …» و اوشاغین آتاسی دا، دلیل‌لر گتیره‌رک، قبول ائتمیردی. مامور دئییردی: «ائلدار نه دئمک دیر؟» و آتا ایسه، ایضاح ائدیردی. دؤرد گون سحردن آخشاما قدر، ثبت احوال ایداره‌سینده بو اوتاقدان او اوتاغا یوللانیلدی و نهایت قرار اولدو ثبت احوال، «مرکز»له مکتوبلاشسین و بو حاقدا «استعلام» ائتسین...» - آدسیزین آد قویما گونو .. م. مجدفر»

آذربایجان مدنیتینی وورغولاماق:

گونئی یازارلاری طرفیندن یازیلان حئکایه‌لرین بیر چوخو آذربایجانچی‌لیغا دایانیر.. اؤیکولرده حادیثه‌لر باش وئردیگی یئر آذربایجان و آذربایجان تورپاقلاری اولموشدور. بو حئکایه‌لرده آذربایجان کولتورو و مدنیتی بیر دانیلماز وارلیق کیمی جانلانماقدادیر. حئکایه‌لرده آذربایجان دیلینده‌‌کی آتا – بابا سؤزلری چوخ قوللانیلیر. یازارلارین آذربایجانچی‌لیغا اوز گتیردیکلری چئشیدلی ندن‌لردن آسیلی اولا بیلر..بو گون حئکایه یازارلاری آذربایجانین تضییق آلتیندا قالدیغینی دویورلار. اونلار آذربایجان میللتی‌نین ایلکین حاقلاریندان محروم اولدوغونو بیلیرلر.. اونلار بیلیرلر که بو گون گونئی آذربایجان میللتی 21 ـ جی عصرده هله بیر مستعمره‌ کیمی قالیب و ساخلانیلیر. دیلی غیر رسمی شکیلده یاساق دیر و کولتور و مدنیتینی آرادان آپارماغا جان آتانلار واردیر؛ گونئی ده یازیلان حئکایه‌لر هله کوره‌سل موضوعلار اساسدا دئییل اؤز ایچ پروبلئم‌لری حاققیندا دیر.. اؤزو اسیرکن نئجه آزادلیقدان و دئموقراسیدان یازا بیلر؟! بو اوزدن گونئی حئکایه ادبیاتیندا آذربایجانچیلیق و آذربایجانین وارلیق و مدنیتینی وورغولاماق حئکایه‌لرده چوخ گؤزه چارپیر.. بعضی یازارلار داها ایره‌لی گئدیب آذربایجانی بیر مستقل اؤلکه کیمی اورتایا قویورلار. بونلار حاکمیت طرفیندن قویولموش چیزگیلری باجاریقلا آشماغی اؤیره‌نمیشلر... نشر اولان اؤیکولرین بیر نئچه‌سینده یازارلار بونو چوخ مهارتله سؤزلرینین آراسیندا گیزله‌دره‌ک اوخوجویا چاتدیریر.. بیر اؤیکوده تبریز شهریندن سؤز گلدییی زامان یازیر: آذربایجانین باش کندی اولان تبریز.. و یا آذربایجانین مرکزی اولان تبریز.. بئله‌نجی بیر جومله‌لره آذربایجانین میللی مسئله‌لرینه توخونان یازارلارین اثرلرینده راستلاشیریق.. اونلار حاکمیت طرفیندن قرار وئریلمیش چیزگیلری چئشیدلی اوسلوبلارلا آشماغی سیناییرلار. اونلار میللی مسئله‌لری کئچمیش آذربایجان افسانه‌لری اساسدا نظره آلیر و گونده‌مه باغلاییرلار. مثلا ده‌لی دمرول افسانه‌سینده دومرولون دیلینده‌ن دئییر: «آذربایجانین بوتون قوشونو منیم آرخامدادیر» و بئله‌لیکله آذربایجانا مستقل و باغیمسیز بیر اؤلکه حالینی وئریرلر.. بئلنجی جومله‌لری ساده‌جه دیقتله اوخویان اوخوجو سئچه بیلر.. حتی ارشاد طرفیندن مجوزی اولان کیتابلار آراسیندا بعضا بئله کلمه‌لری سئچمک مومکوندور.

میللی داشییان سیمبول و خاراکتئرلری تانیتدیرماق:

دونیا ادبیاتیندا بیر چوخ خاراکتئر و عنصر او اؤلکه‌نین سیمبول و تانیتیم بایراغی کیمی تانینمیشدیر.. مثلا آمئریکانی تانیتان سیمبول قارتال دیر. مسیحی‌لرین سیمبولو خاچ و باشقا اؤلکه‌لرین باشقا سیمبول‌لاری واردیر.. آذربایجان و تورک میللتلرینده چوخ تانینان سیمبول‌لاردان آی اولدوز (بیر چوخ تورک اؤلکه‌لرینین بایراقلاریندا واردیر) و اسکی افسانه‌لره گؤره قورد سیمبولدور. آذربایجان و تورک ادبیاتیندا قورد و آی – اولدوز عنصرلرینه چوخ سیخ ـ سیخ راستلاشیریق. «آی»لا علاقه‌دار ناصر منظوری «آواوا» رومانینی قلمه آلیر. او بو روماندا آی لا ایگیلی اولان دب‌لر؛ ایناملار و عنصرلری اورتایا قویور. آی اولدوزلا دا ایلگیلی بیر چوخ یازییا راستلاشیریق. بو اوزدن بو گون گونئی آذربایجان حئکایه‌سینده اورتاسیندا آی اولدوز اولان بایراق (بیر آچیدان اؤلکه‌نین باغیمسیزلیغینی دا بئله گؤستره‌بیلر) جمله‌لرینه بیر چوخ حئکایه‌لرده راستلاشیریق..

«بینانین قاپی‌سینین باشیندا قار و بورانی سایمادان، اورتاسیندا آی- اولدوز ناخیشی اولان بایراق هر لحظه شیدتینه آرتان و داها دوغروسو قاسیرغا حالینی آلان یئلین یاردیمی ایله دورمادان اسیردی.. «گنج عسکر» اؤیکوسو؛ قارلی ارک کیتابی - 1377 »

هابئله قورد خاراکتئری – گئنل‌لیکده بوز قورد – بعضی حئکایه‌لرده اؤنم داشیییر.. بو قورد عنصرونون رولو گونئی آذربایجان شعرینده داها آیدین و داها چوخ گؤزه چارپان دیر..

«اولا بوزقوردوم اولا

اولا سن،

اوْد نفسین داغلارادوشسون.

تیترسین یئر؛

بو اومودسوز گئجه نین سون ایشیغیندا،

یئر گویه، ولوه له دوشسون.

هایدی بوزقوردوم اولا

چک حقارت اته یین دارماداغین سال؛

چیینه یالتاقلیق ائدن دیللری سن.

بوردا تولکو،

بوردا ایت،

بوردا چاققال بالالیر.

بوردا تورکم دییه نی،

فارس دالاییر...». م. هارای

ایراندا آذربایجان ادبیات و تاریخینه آپاریلان شوونیستی سیاست چوخ بسیط دیر.. آذربایجانی ایرانین باشی کیمی تبلیغ ائتمک!! لاکین بو باشین دیل، ادبیات و تاریخی حاققیندا سوکوت سیاستینی ایره‌لی سورمک. یئری گلدیکجه ده بو باشین میللی و مدنی آبیده‌لرینی «ایران» آدینا چیخماق و یایماق.. آنجاق بیر سیرا میللی قهرمانلاری حاققیندا سوکوت ائتمک حاکمیتین سیاستینه گؤره داها اویغوندور. بونلاردان بابک، شاه اسماعیل ختایی، سید جعفر پیشه‌وری، شیخ محمد خیابانی، مشروطه سرداری ستارخان، تاریخی و افسانه‌یه قاریشمیش اولان کورواغلو، قاچاق نبی و س. شخصیت‌لر حاققیندا حاکمیت سیاستینه اویغون اولمادیغی اوچون سوکوت ائدیلیر. حتی بعضا بو میللی قهرمانلاری دین آراجیلیغی ایله تکفیر ائدیر و مرتد اعلان ائدیرلر. بو سون ایللرده بابک و بابک قالاسی حاکمیت اوچون بؤیوک بیر سیخینتی و دربه کیمی یارانمیشدیر. بو آرادا گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی اوغروندا چالیشانلار یئری گلدیکجه بو میللی قهرمانلاری خاطیرلادیر، اونلار حاققیندا یازی و اؤیکولر یازیرلار. اؤرنک اولاراق شاه اسماعیل حاققیندا علی تبریزی «شاه اسماعیل» رومانینی یازیر و چاغداش یازارلاریمیزدان اولان «توغرول آتابای» آذربایجان میللی قهرمانلاریندان اولان قاچاق نبی‌نی ایکی حئکایه‌سینده بئله خاطیرلادیر و گونده‌مه چکیر... او «قاچاق‌نبی، قوچوق نبی» اؤیکوسونده قاچاق نبی‌نی قوندارما نبی‌لره قارشی چیخدیقلارینی قلمه آلیر و سوندا بونو خاطیرلادیرکی قاچاق‌نبی بوشونا قاچاق‌نبی اولماییب.. تاوان وئریب.. و «کؤلگه‌سیندن قاچان آدام» اؤیکوسونده بیر ماهنی‌دا اونو خاطیرلادیر:

«"دادگاههـای اینقیلاب" ین قارشیسی ایسسیزلاشمیشدی. بوگون بوندان آرتیق گونده‌لیک اومانمایاجاغینی سئزرکدن یاغمورون دینمه‌سینی گؤزلمه‌یه قویولدو. سارساقجا بیر شنلیک سیزدی ایچینه. ان چوخ سئودییی و پییئسینی یازماقدا اولدوغو ائل ماهنیسی ـ قاچاق نبی ایچینده چالینماغا باشلادی. ساغاناق یاغیش داملالاری‌نین اؤتوشمه‌سی ده قاتیلدی بو ماهنی‌یا:

" بوزآت سنی سرتؤوله‌یه باغلارام

آند ایچیرم، سنی مخمل چوللارام، آی بوزآت، چوللارام!

بوزآت منی بو داعوادان قورتارسان،

قیزیلدان، گوموشدن سنی ناللارام، آی بوزآت، ناللارام!

قوی منه دئسینلر آی نادان نبی؛

دیوانی یئریندن اوینادان نبی!... "