"مانقورت" و گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتیندا ایکی بویوتلو ...

ایکینجی بؤلوم

ـ آنا دیلده یازماق:

سووئت‌لر دؤورو شیمالی آذربایجان اشغال اولدوغو ایللرده سووئت حاکمیتی آذربایجانین دیلینه قاداغا قویمامیشدی.. آذربایجان تورکجه‌سینده یازماق و مطبوعات یاساق دئییلدی. آنجاق حاکمیت همین میللتین دیلیندن یازیلان یازیلاری مشخص کانال‌لارا یؤنه‌لدیر، اؤز ایسته‌دییی سیاسی آماجلار اوچون فایدالانیردی.. لاکین گونئی آذربایجاندا تام باشقا بیر اورتام حاکیم ایدی. میللی حکومت دئوریلدیکدن سونرا تورکجه یازیلان کیتابلاری اودا وئردیلر.. شاعیرلر و یازیچیلارین بیر چوخو حبسه آلیندی و بعضی‌لری ایسه سورگون ائدیلدی. آذربایجان یازیچیلاری فارسجا یازماغا مجبور قالدیلار. لاکین بو آرادا آذربایجان یازارلاری همین فارس دیلینده یازیلان اثرلرینده آذربایجان دیل و ادبیاتینی یایماغا چالیشدیلار. اونلار یئری گلدیکجه تورکجه آتا – بابالار سؤزلرینی سیخ ایشله‌دیر یا دا شعر پارچالارینی اورژینال نوسخه‌سیله فارسجایا چئویریر، مطبوعاتدا نشر ائدیردیلر.. اونلار بو شیوه ایله حاکمیتین سیاستینه قارشی چیخیر اؤز جانلارینی خطره آتمادان وارلیقلارینی مدافعه ائدیردیلر.. بعضی یازارلار ایسه فارسجا اثرلرینی یازسالار دا اثرین موتیوی تام آذربایجان و اونون کولتور، ادبیات و تاریخی اساسدا قورولو اثرلر اولموشدور. اؤرنک اولاراق رضا براهنی‌نین «رازهای سرزمین من» اثری.. بعضی ادیب‌لر ایسه آنا دیلی قورماق اوچون بو ایشه مذهب دونو گئیدیریب بو شیوه ایله حاکمیتین قارشیسینا چیخدیلار. اونلار تورکجه نوحه‌لر یازمیش و نشر ائتدیلر. حاکمیت هئچ بیر دؤورده نوحه ادبیاتینا قارشی چیخماغا جورعت ائتمه‌میش و میللت طرفیندن ضد دین آدینی آلماقدان قورخموش و همیشه بو قونودا گئری چکیلمیشدیر..

گونئی آذربایجان حئکایه‌سی پهلوی‌لر حاکمیتی دؤورونده باشقا بیر اوسلوبدا وارلیغینی مدافعه ائتمه‌یه چابا گؤسترمیشدیر.. اونلار فارس دیلینده اثر یازدیقلاری حالدا عینی حالدا بو زورلا یازماغی دا قینامیش و یئری گلمیشکن ده بونو خاطیرلاتمیشلار.. اوشاق ادبیاتی‌نین آتاسی کیمی تانینان صمد بهرنگی اوشاقلار اوچون یازدیغی کیتابلاری‌نین بیری‌نین باشلانیشیندا بئله بیر جومله‌نی قوللانمیشدیر: «نویسنده این داستانها دوست نداره به زبانی بنویسه که بلدش نیست..» و ماراقلیسی بو کی بو جمله بیر قولچاق دیلیندن سؤیله‌نمیشدیر.. یازار بو اوسلوبلا اؤزونه بیر قاچاق یئری قویموش و عینی حالدا فارسجا دیلینده یازماغا مجبور اولدوغونو دا وورغولامیشدیر.. ها بئله بهرنگی‌ اثرلری‌نین آنا خاراکتئرلرینی آذربایجانین یاخین ـ اوزاق کندلریندن سئچمیش و کندده حاکیم اولان اورتامی اثرلرینده یاراتمیشدیر.. صمد اثرلرینی ائله یازیردی کی ساده‌جه  فارس دیلی اثرلرینده بیر مد، نما و آراج کیمی اورتایا چیخیردی.. جمله قورولوشلاری تام تورکجه اولوردو. تورکجه سؤزلردن بوللوجا فایدالانیردی و گئنل‌لیکده بئله بیر دویغونو اوخوجودا یارادیردی کی اثر آذربایجان تورکجه‌سی‌نین دیر و ساده‌جه بورادا فارس دیلیندن اجبار اولاراق فایدالانیبدیر. ها بئله صمد «تلخون» آدلی اثرینی ایکی دیلده یعنی فارسجا و تورکجه‌ده قلمه آلمیشدیر. تلخون اثری ایلک چاپدا فارسجا چیخمیش لاکین اورژینال شکلی تام باشقا بیر بیچیمده شاه رژیمی دئوریلدیکدن سونرا آذربایجان تورکجه‌سینده ایشیق اوزو گؤرموش اولور.. بو آرادا بیر چوخ آذربایجان یازارلاری فارسجا یازدیقلاری حالدا آذربایجان کولتور و وارلیغینی اثرلرینده جانلاندیرماغا چالیشمیشلار و بئله بیر اوسلوبلا حاکمیته قارشی چیخماغی باجارمیشلار.. بونلاردان غلامحسین ساعدی، رضا براهنی و باشقالارینی آد آپارماق اولار..
اوسته وورغولادیغیمیز کیمی پهلوی دؤورونده فارس شوونیزمی، تورکجه یازیلان اثرلری تاپیر، یاندیریر و یازارلارینا مختلف تضییق‌لر یارادیردی. آنجاق گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی تاریخی بیر نئچه یازاری گؤستریر کی؛ مختلف ایللرده حاکمیت گوجسوزله‌دییی آن یا ایچ پروبلئم‌لرله مشغول اولدوغو گونلرده قورخمادان آنا دیلینده یازیب یایماقدان چکینمه‌میشلر.. باشقا سؤزله دئسه‌ک حاکمیتین قویدوغو قیرمیزی چیزگیلری آشمیش جانلاری ایله بیله اویناماق ریسکینه بویون ایمیشلر.. بو یازارلاردان گنجعلی صباحی، علی تبریزلی و س. آد آپارماق اولار.. گنجعلی صباحی قارتال حئکایه توپلوسونو، علی تبریزلی ایسه، شاه اسماعیل رومانینی نشر ائتمیشلر..

1357 ـ جی ایلده شاه حاکمیتی ایران میللتی طرفیندن داغیدیلیر. تورکجه یازماق یاساقلیغی آرادان گؤتورولور. لاکین بیر نئچه ایل چکمه‌دن تورکجه نشر اولان درگی و هفته‌لیک‌لر گئت – گئده آزالماغا باشلاییر. مختلف باهانالارلا مطبوعاتین قاباغی آلینیر.. و نهایت تورکجه کیتاب و نشریه قیتلیق حالینی آلیر.. 1369 – جو ایلدن بری آنا دیلیمیزده یازیلارین سایی چوخالماغا باشلاییر.. بو ایش 1376 – جی ایللردن بری داها هیزلی حالینی آلیر. مختلف درگی و گونده‌لیکلر گیزلی و بعضا آشکار سیخینتیلارا معروض قالاراق نشره باشلاییرلار. تورکجه کیتابلارین سایی آرتیر. بیر دؤنمده اؤیره‌نجی‌سل درگیلر بوراخیلیر، و اؤیره‌نجیلر ادبیات و تورکجه‌میزده یئنی بیر آخیم یارادیرلار.. 15 – جی آنا یاسا اساسدا حاکمیت تورکجه یازماغین قاباغینی آشکار شکیلده آلماغا ایجازه‌لی دئییل. لاکین تورکجه یازانلارا همیشه اولدوغو کیمی منفی باخیشی واردیر. ساده‌جه نوحه ادبیاتی و نوحه کیتابلاری راحاتجا نشر ائدیلیر. حتی بعضی زامانلار حاکمیت دینی و ایسلامی موتیولی اثرلری دستکله‌ییر، اونون یازارلارینا مادی یاردیم (اوجوز کاغاذ، کیتابین نئچه نوسخه‌سینی آلماق و س) بئله ائدیر. بئلنجی یازارلار حاکمیتین داها سیاستینه اویغون شکیلده و داها اکتیو صورتده بویون ایمک اوچون حاکمیت اونلاری اولدوقجا رئکلام ائدیر و مئدیا واسیطه‌سیله‌ده سیاسی آماجلار اوچون قوللانیر. اما بونون دیشیندا حاکمیت تورکجه یازی یازانلارا بیر دوشمن اردوسونون اؤنده ‌گلنلری کیمی باخیر.. اونلارین اثر و یازیلارینی دیقتله ایزله‌ییر و یئری گلدیکجه اونلارین یازیلاری‌نین نشرینین قاباغینی آلماقدان بیله دورماییر. بو ایسه ظاهیرده قانونی فورماسیندا ارشاد دئییلن ایداره‌ واسیطه‌سیله اولونور.. هر بیر کیتاب نشر اولمادان چاپ ایذنی آلمالیدیر. کیتاب چاپا چیخمادان اؤنجه ایجازه آلماق اوچون ارشاد ایداره‌سینه وئریلمه‌لیدیر.. ارشاد ایداره‌سینده اورایا گؤنده‌ریلن کیتابلار محتوا (ایچه‌ریک) و آنلام باخیمیندان اینجله‌نیر.. حاکمیت سیاستینه اویغون اولمایان یازیلارا ایجازه وئریلمیر.. تورکجه کیتابلار اوزه‌ریینده داها آغیر دوروم واردیر.. تورکجه کیتابلارین چوخونا نشر ایذنی وئریلمیر. ایجازه‌سی وئریلن کیتابلارین چوخو سانسورا معروض قالیرلار. بعضا فولکولور کیتابلاری بئله آغیر سانسور ائدیلیر. بو قونوندا بیر اؤرنک: بیر فولکلورچو اوستادیمیز منه کیتابین گؤستردی و دئدی کیتابدا هاردا «آذربایجان» کلمه‌سی واردیر خط چکیبلر.. بونلارین یئرینه ایران و یا باشقا بیر کلمه‌نین یازماغینین اؤنه‌ریسینی وئرمیشلر.. بئلنجی بیر دورومدا گونئی آذربایجان حئکایه ادبیاتی اوزه‌رینده داها حساسیت و داها آغیر بیر سانسور حاکیم‌ دیر. کیتابلارین چوخونا نشر ایذنی وئریلمیر، وئریلن‌لرین چوخو آغیر و شیدتلی بیر سانسورا معروض قالیرلار بئله‌کی یازارلاری اونلارین نشریندن واز کئچیرلر. حتی بعضی زامانلار بعضی آذربایجان شهرلرینده ارشاد طرفیندن نشر ایجازه‌سی اولان کیتابلار، ساتیشا چیخان زامان بلیرسیز نده‌نلرله امنیت اورقانلاری طرفیندن کیتاب ساتانلارین ویترین‌لریندن ییغیلمیشلار. بو حئکایه کیتابلاریندان توغرول آتابای‌ین «مانقورت» و حمید آرغیش‌ین «.. و سنین حئکایه‌لریم» اثرینی آد آپارماق اولار..

بئله بیر دورمدا آذربایجان سیاسی و توپلومسال پروبئلم‌لرینی گوندمه گتیرن و یا میللی مسئله‌لرینه یازی و حئکایه‌لرینده توخونان یازیچی‌لار هانسی اوسلوبلار و شیوه‌لرله حاکمیت طرفیندن قیرمیزی چیزگی اعلان ائدیلمیش چیزگی‌لری آشمادان اثرلرینی یازیر ویا نشر ائتمه‌یه موفق اولورلار؟. یازیلاریندا هانسی شیوه‌لری قوللانیرلار؟ هانسی گیزلین و گاه آشکار تکنیک‌لری قوللاناراق آماجلارینا چاتماغا چالیشیرلار؟ گئنل اولاراق باخساق: گونئی آذربایجان حئکایه‌سی ایکی بویوتلو ادبیاتی نئجه ایره‌لی سورور؟